IT’S ABOUT TIME
Precies 50 jaar na het verschijnen van De grenzen aan de groei vraagt de 10e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR 2022), IT’S ABOUT TIME, zich af hoe de architectuur op sociaalecologische urgenties zou reageren als zij de tijd op zou vatten als een cruciale factor in het ontwerpproces.
De grenzen aan de groei
In 1972 publiceerde De Club van Rome, een groep academici, zakenlieden, diplomaten en industriële leiders van over de hele wereld die zich grote zorgen maakten over de algemene omstandigheden van het leven op aarde het Rapport van de Club van Rome: De grenzen aan de groei. Het rapport was gebaseerd op computersimulaties – indertijd een nieuwe technologie – die waren gegenereerd door de Systems Dynamics Group van het MIT (Cambridge, MA). De groep bestudeerde de gecombineerde effecten van een aantal factoren die de menselijke samenleving op aarde kunnen bedreigen: exponentiële bevolkingsgroei, agrarische productie, uitputting van niet-duurzame grondstoffen, industriële productie en vervuiling.
De opstellers van De grenzen aan de groei voorzagen dat we, als er in deze historische groeitrends geen veranderingen zouden optreden, in de eenentwintigste eeuw grote bedreigingen voor de bewoonbaarheid van de aarde duidelijk zouden gaan zien en dat deze zouden leiden tot een plotseling en onbeheersbaar verval en de ineenstorting van de menselijke samenleving. In de afgelopen vijf decennia is uit onderzoek gebleken dat het rapport een opmerkelijk accurate schets geeft van de wereldwijde nood waarmee wij vandaag worden geconfronteerd. Ondanks de inspanningen die sinds 1972 zijn geleverd om tot duurzame ontwikkeling te komen, heeft onze wereld zich in grote lijnen voortbewogen langs de paden die in het rapport worden geschetst. De architectuur is in dit proces niet neutraal gebleven: architecten hebben de economische groei vergemakkelijkt en gestimuleerd en tegelijkertijd bijgedragen aan een steeds grotere menselijke voetafdruk, exponentiële koolstofuitstoot, ontginning van grondstoffen en het verlies van biodiversiteit. Tegelijkertijd bestaat er behoefte aan alternatieve ideeën en wordt van de ontwerpsector verwacht dat die een bijdrage levert aan een duurzame en bestendige toekomst. Het jaar 2022 is het aangewezen tijdvak om het vijftigjarige bestaan van het rapport in te gedenken; het zou mooi zijn als we dit op een toekomstgerichte manier zouden kunnen doen.
De bandbreedte van de tijd
In het jaar 2022 reflecteert de 10e IABR: IT’S ABOUT TIME op de notie van ‘tijd en ontwerp’. Tijd, zo stellen wij, speelt een essentiële maar verwaarloosde rol als parameter bij het ontwerpen van duurzame toekomsten.
De dynamiek van de eeuwige of grenzeloze groei heeft geleid tot een tijdperk van versnelling waarin dominante praktijken, mogelijk gemaakt door de logica van de markt, de politiek en de economie, zich steeds meer gingen richten op kortetermijnbelangen zoals het winnen van de volgende verkiezingen of het onmiddellijk behalen van winst. Een gelijksoortig gevoel van urgentie is ook terug te vinden in narratieven over klimaatverandering die oproepen tot onmiddellijke actie om ineenstorting op planetaire schaal te voorkomen: alternatieve vormen van waardecreatie worden niet snel genoeg opgeschaald en dit proces moet in feite worden versneld. Hoe kunnen beleidsmakers, ontwerpers en andere belanghebbenden bijdragen aan de herijking die aan de horizon gloort? Deze herijking – op basis van geografisch georiënteerde ontwikkelingen, natuurlijke oplossingen, gedeelde hulpbronnen, duurzame mobiliteit, veerkrachtige structuren en de recommoning van gemeenschappen – broeit vooralsnog onder het oppervlak. Het idee erachter is dat onze gebouwde omgeving gebaseerd moet zijn op de eigenschappen van grond, lucht en water en van ecologieën en gemeenschappen en dat de grenzen van deze hulpbronnen ook de grenzen van de groei moeten bepalen. Binnen deze alternatieve vormen van groei wordt de architectuur niet langer als een probleemoplossende discipline beschouwd, maar wordt ruimtelijke transformatie eerder gezien als een hefboom voor het bereiken van grotere maatschappelijke doelen en milieudoelen. Inmiddels lijken dergelijke ideeën getuige architectuurtentoonstellingen, academische conferenties en culturele publicaties gemeengoed te zijn geworden. Maar hoe kunnen we ze in de ‘echte’ wereld ‘laten landen’?
1972–2022–2072
In de overtuiging dat inspiratie evenzeer in het verleden als in de toekomst te vinden is, plaatst de IABR 2022 de afgelopen 50 jaar in perspectief door de onsamenhangende opeenstapeling van voorspellingen, debatten, experimenten en hun doorwerking sinds 1972 in een kader te plaatsen. Welke ontwerpopvattingen kunnen we kadreren door historische voorbeelden te heroverwegen? Hoe kunnen lessen uit het verleden helpen bij het formuleren van een nieuwe verzameling ontwerpinstrumenten, -methoden en -praktijken?
Net als in 1972 is vandaag de dag onze gezamenlijke bezorgdheid over de toekomst een sterke inspiratiebron voor debat en actie. Hoe kunnen we zich in 2072 afspelende toekomstscenario’s gebruiken om de activiteiten die we in het heden ontplooien succesvol te onderbouwen? Hoe kunnen we ze terugkoppelen naar het heden? En welke ontwerpattitudes en -strategieën verhouden zich bijvoorbeeld goed tot, enerzijds, de traag verlopende tijd van overgangsprocessen en, anderzijds, tijden waarin snelle verandering noodzakelijk is? De IABR hoopt dit aan het licht te brengen, tot onderwerp van debat te maken, lacunes te identificeren en nieuwe rollen te verkennen ten behoeve van het ontwerpen van gewenste transities op economisch, ecologisch en maatschappelijk gebied.
De snelheid van veranderingen
De IABR zal daarnaast verschillende historische ‘lenzen’ gebruiken om de huidige praktijk te onderzoeken en wenselijke toekomsten te verkennen. Als uitgangspunt heeft de IABR 2022 drie fundamentele, elkaar aanvullende maar toch met elkaar verweven houdingen geïdentificeerd die men kan innemen ten opzichte van de transitiedruk. Ze benoemen de cruciale rollen die de tijd kan spelen in zowel maatschappelijke veranderprocessen in brede zin als in de activiteiten van hetzij architecten, landschapsontwerpers en andere personen die nadenken over de stad, hetzij overheden, particuliere belanghebbenden, gemeenschappen en individuen.
De versneller onderzoekt welke rol het ontwerp kan spelen bij de structurering van veranderprocessen waaraan verschillende actoren deelnemen. De versnellende ontwerper gaat de uitdaging van de tijdsdruk aan en gebruikt slimme technologie, standaardisatie, schaalbare oplossingen en digitale hulpmiddelen om de verworven levensstandaard duurzaam te handhaven of zelfs te verhogen.
De activist onderzoekt hoe in sommige gevallen improvisatie en onmiddellijke actie nodig zijn, soms met vallen en opstaan. De activistische ontwerper maakt zich los van het versnelde leven, wijst bureauonderzoek af, is geworteld in het hier en nu en geeft de voorkeur aan initiatieven uit de samenleving en aan lokale gemeenschappen.
De voorouder onderzoekt hoe ontwerpers ons kunnen helpen naar de toekomst te kijken, in een maatschappelijke context waarin fragmentatie en de korte termijn de dominante modi zijn. Deze ontwerpers vertragen, reflecteren op de geologische tijd, bestuderen scenario’s die ver in de toekomst liggen, passen langetermijnplanning toe en houden rekening met historisch gegroeide onrechtvaardigheid en het welzijn van toekomstige generaties.
Hoewel het mogelijk is meer dan één van deze houdingen tegelijk aan te nemen – en hoewel dat misschien zelfs moet – en er wellicht meer relevante houdingen denkbaar zijn, dienen deze als uitgangspunt voor onderzoek naar de nabije toekomst.
Tentoonstelling, debat en onderzoek
Ontwerpen voor verandering betekent dat het nodig is om tegelijkertijd de tijdshorizon te heroverwegen, verschillende tijdskaders met elkaar te verweven en de snelheid van veranderingen te onderzoeken. Door het tentoonstellen van gebouwde architectuur, speculatieve projecten en onderzoek in opdracht zal de IABR 2022: IT’S ABOUT TIME een rijke variatie aan transformatieve praktijken in architectonisch, landschappelijk of stedelijk ontwerp laten zien. Het gaat om projecten die transitie mogelijk maken, de levensduur van de gebouwde omgeving heroverwegen en buiten de conventies van de op ontwikkeling gebaseerde architectonische praktijk treden. Waar De Club van Rome adviseerde om de groei te beperken, verkent de IABR 2022 alternatieve manieren om te groeien.
Een aanvulling op deze editie komt voort uit onze relaties met universiteiten. Onze samenwerking met de Erasmus Universiteit/ DRIFT maakt het mogelijk te verkennen op welke manier ontwerpen en transitiedenken een positieve impact kunnen hebben op de maatschappij in het algemeen. Samenwerkingen zoals die van de verschillende Academies van Bouwkunst met de Technische Universiteit Delft en Archiprix creëren een platform voor de volgende generatie.
—
IT’S ABOUT TIME, de 10e International Architecture Biënnale Rotterdam, gaat open op 22 september 2022.
