uit "Wat heb je nodig?", Team1010 (2018)

^{IABR–Atelier Rotterdam}

In het Merwe-Vierhavensgebied bevond zich ooit één van de grootste fruithavens ter wereld maar het transformeert nu stap voor stap naar een heel nieuw woon- en werkgebied. M4H is één van de gebieden die vooruit zijn geschoven in het Stadshavens programma – een programma van de gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam met als doel de komende decennia bijzondere woon- en werklocaties in het stadshavengebied te realiseren.
M4H ligt op een strategische locatie, naast een aantal kwetsbare woonwijken, zoals Delfshaven en Bospolder-Tussendijken; nog midden in economisch actief havengebied en toch dichtbij het centrum; en tegenover de kenniscampus RDM Rotterdam, aan de andere kant van de rivier.

Gemeente en Haven lanceerden het Rotterdam Makers District, dat M4H en RDM omvat en dat dé plek in de metropoolregio moet worden voor de innovatieve maakindustrie. En niet zonder reden: de oude industriële panden, de ruimte die M4H biedt en de nieuwe dynamiek die er is ontstaan, bieden veel kansen voor ontwikkeling van nieuwe woon-werk typologieën, van innovatieve maker spaces, van test faciliteiten en kennisplatforms. Door de koppeling te maken met de omliggende wijken (M4H+) dient zich de gelegenheid aan om nieuwe werkgelegenheid te creëren en de ‘beroepsbevolking van de 21e eeuw’ op te leiden met nieuwe kennis en skills. En dat is nodig willen we naar een inclusieve stad met een economie die lokaal waarde toevoegt aan de stad en voor haar inwoners.

Zoals uit onderzoek van het IABR–Atelier Rotterdam, De Productieve Stad (2016) en Wat Heb Je Nodig? (2018), blijkt, is M4H één van de plekken waar goed een brug kan worden geslagen tussen high-tech en low-tech, denken en maken, wonen en werken, en waar de circulaire economie concreet vorm kan krijgen.

M4H: Makers District

^{foto: Mariska Vogel}

Test Site M4H+: proeftuin en etalage
Gemeente en Havenbedrijf Rotterdam staan, als eigenaren, samen voor de opgave deze stadshaven toekomstbestendig te maken. Met het doel tot concrete ontwikkelprincipes en pilot projects te komen hebben IABR, gemeente Rotterdam en Havenbedrijf daarom in 2018 de Test Site M4H+ opgezet – in eerste instantie als onderdeel van het IABR–Atelier Rotterdam en vervolgens als zelfstandig onderzoek en ontwikkel-traject.
In M4H+ kunnen ruimtelijk ontwerp en integraliteit als vertrekpunt worden genomen. In en rond het M4H-gebied spelen vele opgaven. En er is al van veel innovatieve projecten en initiatieven sprake. Energietransitie en sociale vraagstukken komen er onvermijdelijk samen met opgaven op het gebied van de circulaire economie, de (kleine) maakindustrie, voedsel en water management. Transformatie van het M4H-gebied en van de direct omliggende wijken kan zo in samenhang worden aangepakt – als één stadsproject: onderzoekend, verbeeldend, ontwerpend en testend met de noodzakelijke energietransitie als hefboom en ruimtelijk ontwerp als instrument.

Test Site M4H+

^{foto: Frank Hanswijk}

You'll Never Make Alone
Samen met lokale stakeholders in het gebied en in de omliggende wijken worden ook de komende jaren plannen ontworpen én getest voor circulaire gebiedsontwikkeling. Als Test Site M4H+ wordt dit gebied daarmee proeftuin én etalage voor oplossingen die nodig zijn om de ruimte die de oude haveneconomie ‘achterlaat’ optimaal te integreren in wat het weerbaar (resilient) Rotterdam van de toekomst moet worden.

Test Site M4H+ is een samenwerking van de IABR, het Programmabureau M4H, de gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam.

Voor de Test Site M4H+ heeft het IABR–Atelier Rotterdam in 2018 onderzoek verricht naar wat een “circulaire gebiedsontwikkeling” voor het gebied is of kan betekenen, en welke condities en coalities nodig zijn om dit op gang te brengen. Het onderzoek, Wat heb je nodig?, uitgevoerd door Team1010, geeft inzicht in kansrijke stromen, in betrokken partijen/bedrijven en in de nog ontbrekende schakels (missing links), die voor een circulaire toekomst van M4H geadresseerd moeten worden. Ook werden door Team1010 guiding principles voor een duurzame transitie voorgesteld die zijn vertaald naar en geïntegreerd in het Ruimtelijk Raamwerk dat begin 2019 door DELVA Landscape Architecture / Urbanism samen met Gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam is ontwikkeld en door het gemeentebestuur en de directie van het Havenbedrijf is goedgekeurd.

^{Eén van de acht guiding principles voor duurzame gebiedsontwikkeling zoals ontwikkeld door DELVA Landscape Architecture / Urbanism samen met Gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam / IABR⎼Atelier Rotterdam}

Hoe nu verder?
Het Programmabureau M4H (PBM4H) constateert enorm veel belangstelling bij bedrijven en kennisinstellingen om M4H daadwerkelijk en in brede zin als proeftuin voor de nieuwe economie te ontwikkelen. Partijen zien M4H als leeromgeving, onderzoeksobject en onderwerp voor debat. Enkele zijn daarin al actief, zoals het Keilecollectief en Studio Makkink & Bey. Er worden veel verbindingen gelegd, maar bij dit alles rijst de vraag: hoe wordt M4H ook echt een leeromgeving, hoe ontwikkel, behoud en verspreid je bestaande en nieuwe kennis en kunde en zet je die concreet in voor de ontwikkeling van het gebied, hoe betrek je relevante partijen daarbij, en hoe kom je tot actie?
Er is op dit moment vooral behoefte aan een connector, aan een platform dat programmatisch verbindt, thema’s en/of opgaven signaleert en van daaruit kennisontwikkeling activeert. Wat PBM4H nodig acht, is een onafhankelijk platform dat partijen, kennis en onderzoeksresultaten aan elkaar weet te koppelen en vanuit deze positie richting bestuur, marktpartijen en aanwezige communities opgaven weet te agenderen en partijen daarop weet te binden.

De IABR vestigt zich in het Keilepand
De IABR blijft natuurlijk enthousiast over de mogelijkheden die de Test Site M4H+ biedt, nu en op langere termijn. Daarom verhuist zij in 2020 ook naar het Keilepand, dat centraal in het gebied ligt.

Keilepand

^{foto: Frank Hanswijk}

De opgave die in M4H speelt, past naadloos bij de ambitie van de IABR om lokaal, in Rotterdam, concreet aan de grote opgaven bij te dragen een aanpak waarbij zij haar doelstellingen en haar functies als internationaal platform en onderzoek & ontwikkel-instelling combineert.
Als onderzoekend platform zet de IABR daarom, samen met andere partijen in M4H, in op een meerjarig traject van 'al lerend gebied-ontwikkelen’: op resultaat gerichte gebiedsontwikkeling dus maar wel in een leeromgeving.
Dit sluit heel goed aan bij een van de kernvragen die IABR–2020 stelt: kunnen we, als stadsmakers, goed nadenken over zowel hoe we het doen als voor wie we het doen, terwijl we het doen?

Rianne Makkink en Jurgen Bey

^{foto: Fred Ernst}

IABR–2020–Co-Curatoren M4H+
Daarom heeft de IABR in goede samenspraak met PBM4H besloten om Rianne Makkink en Jurgen Bey (Studio Makkink & Bey, gevestigd in M4H) te benoemen tot co-curator Water as Leverage met de specifieke opdracht de Test Site M4H+ een stap verder te brengen. Zij gaan het idee voor het hierboven benoemde platform ontwikkelen en vertalen naar een biennale programma in 2020. Met als centrale vraag hoe van kennis tot actie te komen, hoe van M4H echt een interactieve leeromgeving te maken, waar de ontwikkeling, het behoud en de verspreiding van kennis concreet ingezet kan worden voor daadwerkelijke ontwikkeling van het gebied.
Met als kapstok de guiding principles die door het IABR–Atelier Rotterdam zijn ontwikkeld en die zijn opgenomen in het Ruimtelijk Raamwerk, gaan Makkink en Bey, uiteraard samen met de andere curatoren van IABR–2020, de IABR, PBM4H en sleutelfiguren in het gebied, verder verkennen en verbeelden welke toekomstig M4H we kunnen willen.
Over het resultaat, WATERSCHOOL M4H+, lees je hier meer.

De Test Site M4H+ is een samenwerking van de IABR, het Programmabureau M4H, de gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam.

Op de IABR–Test Site M4H+ is in 2018 door Team1010 onderzocht hoe de volgende stap naar M4H als kraamkamer voor de circulaire maakindustrie gemaakt kan worden. Hoe kan de gebiedsontwikkeling in M4H bijdragen aan de grote ambities die Rotterdam heeft, om vóór 2050 een volledige circulaire samenleving met gesloten materiaalkringlopen te realiseren? Met welke test-projecten en in welke coalities kunnen deze ontwikkeling gestalte krijgen? En hoe kan de gebiedsontwikkeling gekoppeld worden aan de positie van de Rotterdamse wereldhaven, een kruispunt voor enorme hoeveelheid grondstoffen, afval (half)fabricaten die de regio doorkruisen? In een circulaire economie zullen deze stromen verkort, gevaloriseerd en uiteindelijk gesloten moeten worden. De mate waarin dat lukt zal mede afhangen van lokale capaciteiten, vaardigheden, mensen en plekken. Dus wat is er dan nodig?

M4H+

^{foto: Frank Hanswijk}

Wat heb je nodig?
Bij het onderzoek naar wat er nodig is, uitgevoerd in opdracht van IABR, gemeente en havenbedrijf Rotterdam, is Team1010 vertrokken vanuit de kracht van de partijen die nu al in het gebied actief zijn. Ondernemers is eerst gevraagd naar hun ‘makers-verhaal’, ‘groei-verhaal’ en ‘circulair verhaal’. En vervolgens naar hun droom: wat heb je nodig om je onderneming te laten bloeien in de circulaire economie? Tijdens IABR–2018 is het gesprek intensief verder gevoerd. Van drie circulaire ketens – de agri-food & bio-hub, de bouwmaterialenbank en een textielraffinaderij – is met stakeholders en experts onderzocht waar concrete kansen liggen.

Doorgroeien in de biobased economie

^{Beeld: Team1010}

In juni 2019 werd de publicatie Wat Heb Je Nodig? gepresenteerd, een moment dat aan de pers niet voorbijging. Hierin laat Team 1010 concreet zien hoe een stadshaven als M4H zich metterdaad kan ontwikkelen tot kraamkamer voor een circulaire maakindustrie. Door het actief smeden van coalities en het aanjagen van het debat in het gebied droeg het team bovendien actief bij aan het zetten van stappen. Daarvoor werd een methode ontwikkeld die ook op andere locaties kan worden toegepast, een methode die de missing link tussen ambities en realisatie wil adresseren en zo de brug van plannen naar projecten kan helpen slaan.

Textiel: waarde behouden, banen creëren

^{Beeld: Team1010}

Guiding Principles en Ruimtelijk Raamwerk
De resultaten van het onderzoek vinden op verschillende manieren hun weg naar implementatie. Concrete kansen voor projecten, pilots en verdere samenwerking in het M4H-gebied zijn geïdentificeerd, waarbij zowel de gemeente en het havenbedrijf als de ondernemers in het gebied een rol kunnen spelen. En de als onderdeel van het onderzoek ontworpen Guiding Principles zijn niet voor niets als leidraad opgenomen in het Ruimtelijk Raamwerk: het richtinggevend kader voor de ontwikkeling van M4H voor de komende jaren. De principles bevorderen door alle partijen gedeelde waarden voor het beleid in en de ontwikkeling van M4H, en sturen op een gaandeweg meer circulaire, inclusieve en duurzame toekomst.

De publicatie Wat Heb Je Nodig? kan besteld worden in de webshop van de IABR en is onder aan deze pagina te downloaden.

In de webshop is ook nog beschikbaar de IABR–publicatie De Productieve Stad – Ontwikkelingsperspectieven voor een regionale maakeconomie waarin Atelier Rotterdam de kansen identificeert voor de toekomst van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag vanuit het perspectief van de ‘next’ maakeconomie. Klik hier voor meer informatie.

De Test Site M4H+ is een samenwerking van de IABR en het Programmabureau M4H, de gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam. Het ontwerpend onderzoek voor Test Site M4H+ is, onder de paraplu van het IABR–Atelier Rotterdam, uitgevoerd door Team 1010: 1010au, Mariska Vogel en Ronald Van Der Heijden.