^{DOWN TO EARTH: THE HIGH GROUND}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

Het is dit jaar 600 jaar geleden dat Dordrecht getroffen werd door misschien wel de grootste watersnoodramp in de geschiedenis van de Lage Landen: de Sint Elisabethsvloed. Sindsdien is de stad een eiland en nog altijd heel kwetsbaar voor overstromingen. Waterveiligheid heeft er daarom de hoogst mogelijke prioriteit.
Het IABR–Atelier Dordrecht, met als lead designer Adriaan Geuze (West 8), onderzocht de afgelopen twee jaar hoe de toekomstige noodzaak van zelfvoorziening bij een grote overstroming kan worden ingezet voor de huidige opgave van duurzame stedelijke ontwikkeling: waterveiligheid als hefboom.
De uitkomsten worden gepresenteerd in de tentoonstelling THE HIGH GROUND, samengesteld door de hoofdcurator van DOWN TO EARTH, George Brugmans.

^{DOWN TO EARTH: THE HIGH GROUND}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

THE HIGH GROUND
De resultaten van de vijf deelonderzoeken van VenhoevenCS, PosadMaxwan, EGM architecten, DVMB en West 8 die het Atelier heeft gedaan, laten goed zien dat De Staart –nu een geïsoleerd gebied met veel problemen en weinig perspectief– een onverwacht belangrijke rol kan spelen bij het realiseren van de Dordtse waterveiligheidsagenda. Als hier gekozen wordt voor duurzame en inclusieve stadsontwikkeling met een waterveiligheid als hefboom-aanpak ontstaan er plots kansen. Die aanpak vereist immers dat er op De Staart te allen tijde flexibele ruimte is om de benodigde extra vierkante meters voor piekopvang tijdens een ramp snel te kunnen realiseren. Door in het ontwerpproces meteen al ruimte te maken voor opvang van evacuees en andere noodvoorzieningen kan een stad gemaakt worden waar niet alleen wordt gewoond en gewerkt, maar waar ook veel ruimte is voor recreatie, educatie en andere publieke voorzieningen, zowel door een andere aanpak op gebouwniveau als van de buitenruimten.

^{THE HIGH GROUND - bouwen voor flexibiliteit}

^{maquette: EGM/Made by Mistake - beeld: Aad Hoogendoorn}

^{DOWN TO EARTH: THE HIGH GROUND}

^{maquette: West 8 - beeld: Aad Hoogendoorn}

^{THE HIGH GROUND - kiezen voor verbinden}

^{maquette: VenhoevenCS, Studio KU+}

^{DOWN TO EARTH: THE HIGH GROUND}

^{(detail) maquette: Made by Mistake - beeld: Aad Hoogendoorn}

^{DOWN TO EARTH: THE HIGH GROUND}

^{maquette: Made by Mistake - beeld: Aad Hoogendoorn}

De hefboom-aanpak vereist ook dat De Staart altijd goed en snel bereikbaar is. Dat vraagt om nieuwe, goede verbindingen in en met de stad, en tussen stad en regio. Zo ontstaat er tevens goede toegang tot groen en water. Het Wantij kan worden ingericht als Getijdenpark: goed voor de natuur, voor de recreatie van inwoners van stad en regio en voor de leefbaarheid op De Staart. En wonen op het water, in en met ruimte voor de natuur, wordt een serieuze optie.

^{THE HIGH GROUND - Wonen op Water - PosadMaxwan}

^{tekening: Merel Corduwener voor IABR–Atelier Dordrecht}

Meer vliegen in één klap
Zo kan Dordrecht meerdere vliegen in één klap slaan: de waterveiligheid verhogen en tegelijkertijd woningen bouwen en werkgelegenheid stimuleren, de verbindingen in de stad en met de regio optimaliseren, en de levenskwaliteit en recreatiemogelijkheden voor alle inwoners verhogen. Dankzij de waterveiligheid als hefboom-aanpak leest een kansenkaart van De Staart als een niet te weigeren uitnodiging om serieus bij te dragen aan de Groeiagenda Drechtsteden 2030 en de duurzaamheidsambities van Dordrecht.

^{THE HIGH GROUND - meteen aan de slag: de tentoonstelling als werkplaats}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

DOWN TO EARTH in Dordrecht
Met THE HIGH GROUND maakt de biennale een uitstapje naar Dordrecht.
De tentoonstelling is open van 3 juli tot en met 14 augustus, van woensdag tot en met zaterdag, van 13:00 tot 17:00 uur.

Nota bene, de tentoonstelling is gesloten op zondag, maandag en dinsdag.

^{Biesboschhal, Dordtyard, Dordrecht}

THE HIGH GROUND is te zien in de Biesboschhal op De Staart - Maasstraat 11, 3313 CR Dordrecht.
De toegang is gratis en aanmelden is, zolang de huidige corona maatregelen van kracht zijn, niet nodig.

Alle andere belangrijke bezoekersinformatie vind je hier.

ALLE DATA ZIJN VANWEGE DE PANDEMIE ONDER VOORBEHOUD
Ook al zijn de lockdown maatregelen versoepeld, de IABR blijft de meest actuele richtlijnen van het RIVM volgen. Daarom blijft het zo dat alle data onder voorbehoud zijn.

^{DOWN TO EARTH: WATERSCHOOL M4H+}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

In de werkruimte van Studio Makkink & Bey, aan de westrand van Merwe-Vierhavens (M4H), is een werktentoonstelling ingericht die in beeld brengt hoe een nieuw woon- en werkmilieu eruit kan zien als er gedacht wordt vanuit 6.300 toekomstige bewoners en hun grondstoffengebruik.

^{WATERSCHOOL M4H+ Insects Scenario Visualization}

^{artist's impression Studio Makkink & Bey with Juhee Hahm}

Toekomstscenario's
Aan de buitenzijde van het langgerekte gebouw en in de tentoonstelling zijn getekende toekomstscenario’s te zien waarin tevens bestaande projecten van ontwerpers, kunstenaars en architecten zijn opgenomen. Ze verbeelden een nieuwe verhouding tussen alle levende organismen, inclusief alle bewoners, in een wijk waarin energie, waterhuishouding en voedsel centraal staan. De getekende voedsel-, materiaal-, energie- en woon-werklandschappen laten zien hoe M4H (her)ontwikkeld kan worden. Zo ontstaat als het ware een cultureel raamwerk dat kan dienen als aanvulling op en dat gevoed wordt door de door het IABR–Atelier Rotterdam geformuleerde guiding principles van het door havenbedrijf en gemeente goedgekeurde Ruimtelijk Raamwerk voor de ontwikkeling van M4H.

^{WATERSCHOOL M4H+ - detail}

^{beeld: George Brugmans}

Waterschool: een doorlopend project
WATERSCHOOL M4H+ is de volgende stap in de ontwikkeling van De Waterschool, een langlopend onderzoeksproject van Studio Makkink & Bey (SMB), dat ook onderdeel was van de vorige biennale, THE MISSING LINK. Begonnen de curatoren, Rianne Makkink en Jurgen Bey, in 2018 met de verkenning van M4H als een vanuit de wateropgave opgebouwd lerend productielandschap, nu, twee jaar later, presenteren ze de resultaten van hun onderzoek in de WATERSCHOOL M4H+: een werktentoonstelling in de eigen studio van Makkink en Bey, aangevuld met vijf installaties op vijf verschillende buitenlocaties in de voormalige stadshaven M4H, te bezoeken van 9 juni t/m 30 juli 2021.

^{DOWN TO EARTH: WATERSCHOOL M4H+}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

Vijf interventies in de openbare ruimte
De WATERSCHOOL M4H+ onderzoekt hoe een reeks nieuwe grondstoffen en hulpbronnen aan een duurzame samenleving kunnen bijdragen, en daarmee ook aan de functie van het gebied als lerend productielandschap. Welke nieuwe vormen van voedselproductie zijn bijvoorbeeld interessant en (hoe) kunnen die in M4H een plek krijgen? Welke rol kan voedsel en materiaalproductie überhaupt spelen in wat in de toekomst een robuust woon-werkgebied moet zijn?
Met (dier)soorten als insecten kan de waterintensiteit van de vleesproductie op de proef gesteld worden. Insecten kunnen dienen als een alternatieve eiwitbron die veel minder water nodig heeft dan de productie van koeien-, varkens- of kippenvlees. Ook eendenkroos, zeewier, hout of fungi zijn potentieel een nieuwe voedsel- en materialenbron met een kleinere water-footprint dan die van de huidige voedselproductie, maar vereisen nieuwe vormen van (stads)landbouw, architectuur en energievoorziening. Kunnen we de benodigde energie misschien uit het water halen, bijvoorbeeld met aquathermie? En welke rol kan de bestaande havenarchitectuur spelen bij deze nieuwe vormen van stadsontwikkeling?

^{Waterschool M4H+ buiten installatie}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

Op vijf verschillende plots, buitenlocaties in M4H, gebied worden de verhalen over, het onderzoek naar en de impact van nieuwe hulpbronnen verbeeld in ruimtelijke installaties. Elke installatie heeft een eigen onderwerp en materiaal, het verhaal waarover onderdeel wordt van het verhaal over hoe hier in de toekomst geleefd en gewerkt kan worden. Door middel van een QR-code heeft de bezoeker toegang tot een webapplicatie waarin de pioniers in het gebied worden voorgesteld, de reeds aanwezige makers en ondernemers én de toekomstige bewoners. In 3D-tekeningen wordt verbeeld hoe de toekomstige woon-werkomgeving eruit kan zien als er wordt ingezet op houtbouw.

^{Waterschool M4H+: Artist's Impression Wood Production Landscape}

^{beeld: Studio Makkink & Bey i.s.m Juhee Hahm}

Water-footprint
Bij elk van de vijf installaties wordt aan de hand van het grondoppervlak de hoeveelheid water getoond die een gemiddelde Rotterdammer per jaar direct, d.w.z. voor eigen dagelijks gebruik, verbruikt: 119 liter per dag. Om daarin te kunnen voorzien met regenwater heeft die Rotterdammer ongeveer 60 vierkante meter ruimte nodig met een hoogte van 72 centimeter, 43.435 liter voor een heel jaar.

^{Waterschool M4H+: Artist's Impression Calculating the Waterfootprint}

^{beeld: Studio Makkink & Bey}

Daarnaast wordt getoond welke impact producten als voedsel en kleding op ieders waterverbruik hebben en wat dat voor het waterverbruik wereldwijd betekent. Want als consument verbruikt de gemiddelde Rotterdammer indirect nog eens zo’n 4.000 liter water per dag – 1,45 miljoen liter per jaar. Daarmee zijn de producten die we kopen verantwoordelijk voor 99 procent van ons waterverbruik. Merendeels importeren we die. 95 procent van onze watervoetafdruk laten we dan ook achter in het buitenland en bijna altijd in gebieden waar de wateromstandigheden heel wat slechter zijn dan bij ons. Doel van de WATERSCHOOL is dan ook om door middel van de installaties en in workshops en debatten ons bewustzijn van onze enorme water-footprint en wat we daaraan kunnen doen, te vergroten, en de resultaten steeds terug te laten komen in de centrale Werktentoonstelling.

^{DOWN TO EARTH: WATERSCHOOL M4H+}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

Werktentoonstelling
De werktentoonstelling zelf zal zich verder ontwikkelen naarmate er meer informatie wordt opgehaald in Merwe-Vierhavens. Zo komen, gaandeweg de tentoonstelling, alle onderwerpen en resultaten van het ontwerpend onderzoek naar de grondstoffen die kunnen dienen als (bouw)materialen of voedsel met een verantwoorde relatie tot het watergebruik, aan bod.

WATERSCHOOL M4H+ kwam tot stand met steun van het Programmabureau M4H, een samenwerking van het Havenbedrijf Rotterdam en de gemeente Rotterdam

Rianne Makkink en Jurgen Bey

^{foto: Fred Ernst}

Makkink en Bey
De curatoren van DOWN TO EARTH: WATERSCHOOL M4H+ zijn architect-ontwerper Rianne Makkink en ontwerper Jurgen Bey. Studio Makkink & Bey is gevestigd in het M4H-gebied in Rotterdam. Samen met een divers en internationaal ontwerpteam zijn Makkink & Bey actief sinds 2002. De verschillende projecten van de Studio omvatten interieurontwerp, productontwerp, projecten in de openbare ruimte, architectuur, tentoonstellings- en etalageontwerp, onderzoeksprojecten en toegepaste kunst.

DOWN TO EARTH: WATERSCHOOL M4H+ is open voor het publiek vanaf woensdag 9 juni tot en met vrijdag 30 juli 2021.
Let op: de tentoonstelling is iedere week open van dinsdag tot en met zondag. Op maandag is de biennale altijd gesloten.

De toegang is gratis en aanmelden is, zolang de huidige corona maatregelen van kracht zijn, niet nodig.
Alle andere belangrijke bezoekersinformatie vind je hier.

ALLE DATA ZIJN VANWEGE DE PANDEMIE ONDER VOORBEHOUD
Ook al zijn de lockdown maatregelen versoepeld, de IABR blijft de meest actuele richtlijnen van het RIVM volgen. Daarom blijft het zo dat alle data onder voorbehoud zijn.

^{DOWN TO EARTH: RECLAIMING THE COMMONS}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

De transitie naar duurzame energie is urgent, maar tegelijkertijd bijna onvoorstelbaar ingrijpend. Urgent, omdat de petrocultuur die onze moderne beschaving kenmerkt, volop bijdraagt aan opwarming en klimaatverandering. Ingrijpend, omdat de manier waarop wij wonen en zorgen, leren en leven, consumeren en produceren – wat we eten en hoe we eten, hoe we ons door de wereld bewegen, hoe we met elkaar en de natuur omgaan en hoe we onze leefomgeving en samenleving inrichten en of iedereen daarbij gelijke kansen heeft – voor een groot deel wordt bepaald door of en hoe we toegang hebben tot energie en door ons gebruik ervan.
Ons energiegebruik drukt dus zijn stempel op zowel onze economie als onze cultuur. Nu het tijdperk van de petrocultuur, het feest van het fossiel expressionisme, op zijn eind loopt, is de energietransitie de olifant in de kamer van de politiek. Het is daarom cruciaal het met elkaar te hebben over het eigenaarschap van de transitie naar een duurzame energievoorziening. Hoog tijd dat we zeggen, geen energietransitie zonder sociaal-maatschappelijke transitie.

^{DOWN TO EARTH: RECLAIMING THE COMMONS}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

^{Instrumentarium: De Wereld en de Wijk (work in progress)}

^{beeld: OOZE, IABR–Atelier Rotterdam}

RECLAIMING THE COMMONS
De tentoonstelling RECLAIMING THE COMMONS staat op de schouders van ENERGIE, VAN WIE?, de tentoonstelling die afgelopen december vanwege de lockdown al na drie weken moest worden gesloten en vanwege de beperkende maatregelen sowieso maar door weinig mensen bezocht kon worden.

^{DOWN TO EARTH: RECLAIMING THE COMMONS}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

ENERGIE, VAN WIE? focuste op de energietransitie op wijkniveau. Op de energiewijk als energieke wijk. Omdat in de wijk het best kan worden verkend hoe de energietransitie kan worden ingezet als hefboom voor bredere, duurzame, echt transformatieve verandering. Dat is, zo liet de tentoonstelling zien, het schaalniveau waarop technische, infrastructurele en sociaalmaatschappelijke opgaven samenkomen. Het is dus ook waar grote en kleine spelers –overheden, bedrijven, sociaal-maatschappelijke initiatieven, woningbouwcorporaties, verenigingen van eigenaren en bewoners– tot een vergelijk moeten zien te komen. Maar hoe pakken we dat aan? De discussie daarover werd tijdens en na de tentoonstelling uitgebreid gevoerd.
In RECLAIMING THE COMMONS maken de curatoren George Brugmans en Thijs van Spaandonk, de volgende stap. Zij vertrekken vanuit de vaststelling dat energie ooit onderdeel was van de commons: dat wat van ons samen is en waar we samen zorg voor dragen. En dat dat opnieuw zou kunnen, want zon, wind en waterstof zijn van iedereen, de transitie naar duurzame energie zou van ons allemaal moeten zijn. Hoe vinden we de commons dan opnieuw uit voor de eenentwintigste eeuw? De energietransitie is de olifant in de kamer van de politiek. Geen energietransitie zonder transitie van eigenaarschap. Hoog tijd dat we zeggen: RECLAIM THE COMMONS!

Meer over ENERGIE, VAN WIE? lees je hier

^{ENERGIE, VAN WIE?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

IABR–Atelier Rotterdam: energietransitie als hefboom in en voor de wijk
In Nederland moeten er zo’n 5.000 wijken van het gas af. De eerste ervaringen maken duidelijk dat dat nog niet zo makkelijk is. Er zijn onder meer problemen met uitvoering en, vooral, financiering en maatschappelijke draagkracht. Eigenlijk weten we gewoon nog niet hoe het moet, wijken aardgasvrij maken.
Ook in Rotterdam moeten de wijken van het gas af. De stad wees er vijf aan die voorop moeten lopen. Een daarvan is Bospolder-Tussendijken, ook bekend als BoTu, een van de armste wijken van Nederland. Maar de wijk is niet alleen kwetsbaar, ze is ook weerbaar: cultureel divers, mondig en zelfbewust. Daarom koos de IABR voor BoTu.

^{Reclaiming the Commons}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

In BoTu onderzocht het IABR–Atelier Rotterdam, een samenwerking van IABR en gemeente Rotterdam, de afgelopen drie jaar hoe de energietransitie die onvermijdelijk is, een hefboom kan zijn voor wat gewenst is. Kunnen bewoners werkelijk mede-eigenaar van de transitie worden en ook nog eens zo dat het bijdraagt aan sociale inclusiviteit en de duurzame verbetering van hun leefomgeving en levenskwaliteit?

^{DOWN TO EARTH: RECLAIMING THE COMMONS}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

Van Bouwstenen naar Lokaal Energie Actie Plan
Het IABR–Atelier Rotterdam deed eerst onderzoek naar de ruimtelijk-energetische bouwstenen die nodig zijn voor een toekomstig, veerkrachtig Bospolder-Tussendijken. Een antropologische verkenning door het Atelier van de bekende en onzichtbare sociale netwerken in BoTu gaf vervolgens inzicht in de potentiële kracht van bewoners. In hoeverre kunnen en willen ze coproducenten van hun leefomgeving zijn en verantwoordelijkheid voor de transitie nemen? Dit zijn de sociaal-maatschappelijke bouwstenen, nodig om de energietransitie te koppelen aan andere, meer integrale lokale opgaven, zoals het duurzaam verbeteren van levenskwaliteit en leefomgeving.

^{Naar een LEAP}

^{© IABR, Ooze}

Om daadwerkelijk een maatschappelijk gedragen transitie te kunnen realiseren en ruimtelijk te implementeren heeft het IABR–Atelier Rotterdam, samen met steeds meer partners in en bewoners van Bospolder-Tussendijken, vervolgens een LEAP ontwikkeld, een Lokaal Energie Actie Plan.

^{Virtuele werksessie LEAP}

^{foto: Yonca Özbilge}

Het LEAP werd gepresenteerd in en was onderwerp van een aantal workshops en werksessies, met bestuurders, experts en stakeholders uit BoTu, tijdens ENERGIE, VAN WIE? Daarna is een volgende slag gemaakt en is aan het actieplan een toolbox, een Instrumentarium voor de Wijk, toegevoegd dat in RECLAIMING THE COMMONS wordt gepresenteerd.
Zo wordt deze tentoonstelling letterlijk een lanceerplatform voor activiteiten in BoTu zelf die de IABR vanaf de vroege zomer van 2021 zal organiseren.

^{DOWN TO EARTH: RECLAIMING THE COMMONS}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

RECLAIM THE COMMONS!
Deze tentoonstelling is dus een momentopname, op weg van Lokaal Energie Actie Plan naar lokale energie actie. Doel is om Bospolder-Tussendijken een gereedschapskist te overhandigen waarmee steeds meer bewoners zich de energietransitie kunnen eigen maken en toe-eigenen – als zodanig, maar vooral als hefboom voor integrale verandering.
Dat zal niet vanzelf gaan. Handelingsperspectief en handelingsbekwaamheid zijn één, eigenaarschap verwerven is twee. Naast plan en instrumenten moeten bewoners ook positie krijgen en door overheden en bedrijfsleven serieus worden genomen als mede-eigenaren van de transitie. Want het gaat om hun leefomgeving. Privaat-publieke samenwerking is noodzakelijk, maar dan moeten bewoners wel werkelijk speler kunnen worden.
Positie verwerven bewoners pas echt als wat zij bijdragen ook daadwerkelijk gewaardeerd wordt, werkelijk waarde heeft. Dus als niet alleen economische maar ook sociale en ecologische opbrengsten als waardevermeerdering worden beschouwd, als inkomsten die de boekhouding ingaan.

^{Energietransitie als hefboom (uit: RECLAIMING THE COMMONS)}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

Alles moet anders
De manier waarop het kapitalisme werkt en de verhoudingen tussen overheid, bedrijfsleven en civil society moeten veranderen, met name de onderliggende machtsstructuren. We hebben een nieuwe winst- en verliesrekening nodig, een die het belang van volgende generaties en andere levensvormen wél meeweegt en géén onverantwoorde hypotheek legt op de toekomst. Het vereist diepgaande transities en een structurele systeemverandering: bestuurlijk, financieel, juridisch, cultureel. Het vereist afbraak, herverdeling en regeneratief ontwerp. Alleen dan kunnen we de commons – wat van ons samen is en moet blijven, en waarvoor we samen zorgdragen, nu en met het oog op de toekomst – terugveroveren. ­

Curatoren
De curatoren van RECLAIMING THE COMMONS zijn George Brugmans (hoofdcurator DOWN TO EARTH en bestuurder-directeur IABR) en Thijs van Spaandonk (Bright en hoofd Master Stedenbouw bij de Rotterdamse Academie van Bouwkunst).
Het onderzoek van het IABR–Atelier Rotterdam werd geleid door Eva Pfannes (OOZE Architects and Urbanists), zij ontwierp het LEAP en het Instrumentarium.

^{v.l.n.r.: George Brugmans, Eva Pfannes en Thijs van Spaandonk}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

DOWN TO EARTH: RECLAIMING THE COMMONS is open van 9 juni tot en met 11 juli 2021, tussen 11 tot 17 uur (maandag gesloten) in de Keilezaal, in het Merwe-Vierhavensgebied in Rotterdam.

De toegang is gratis en aanmelden is, zolang de huidige corona maatregelen van kracht zijn, niet nodig.
Alle andere belangrijke bezoekersinformatie vind je hier.

ALLE DATA ZIJN VANWEGE DE PANDEMIE ONDER VOORBEHOUD
Ook al zijn de lockdown maatregelen versoepeld, de IABR blijft de meest actuele richtlijnen van het RIVM volgen. Daarom blijft het zo dat alle data onder voorbehoud zijn.

^{Down To Earth: Energie, van Wie?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

De tentoonstelling DOWN TO EARTH: ENERGIE, VAN WIE? focust op de energietransitie op wijkniveau. Op de energiewijk als energieke wijk. Op het schaalniveau van de wijk komen urgente kwesties samen en moeten grote en kleine spelers –overheden, bedrijven, sociaal-maatschappelijke initiatieven, woningbouwcorporaties, verenigingen van eigenaren en bewoners– tot een vergelijk komen. In de wijk kan het best worden verkend hoe de energietransitie meteen ook kan worden ingezet als hefboom voor bredere, duurzame, echt transformatieve verandering.

^{ENERGIE, VAN WIE?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

Aardgasvrije wijken voor een post-fossiele wereld
In Nederland moeten er zo’n 5.000 wijken van het gas af. De eerste ervaringen maken duidelijk dat dat nog niet zo makkelijk is. Er zijn onder meer problemen met uitvoering en, vooral, financiering en maatschappelijke draagkracht. Eigenlijk weten we gewoon nog niet hoe het moet, wijken aardgasvrij maken. Tegelijkertijd is deze operatie onderdeel van een veel grotere opgave, de wereldwijde transitie naar duurzame energie, die niet alleen politiek en ecologisch urgent is, maar tegelijkertijd onvoorstelbaar ingrijpend. Alles wat we doen, alleen en samen –van wonen tot werken, van leren tot recreëren– wordt voor een heel groot deel bepaald door toegang tot en gebruik van energie. De energietransitie is niet alleen een technische en financiële, maar ook een sociaal-maatschappelijke en culturele opgave. De keuzes die gemaakt worden en gaan worden, gaan ons allemaal aan. De energietransitie is de olifant in de kamer van de politiek. Geen energietransitie zonder een brede maatschappelijke discussie over het eigenaarschap van die transitie.

^{DOWN TO EARTH: ENERGIE, VAN WIE?}

^{beeld: Aad Hoogendoorn}

De overgang naar duurzame energie leent zich hier ook uitstekend voor: zon, wind, en straks waterstof, ze zijn van niemand en dus van iedereen. Waarom de energie die we ermee kunnen opwekken dan niet? We moeten de energietransitie als kans zien, als hefboom voor een veel bredere verandering. Dat vergt nieuwe samenwerkingen, nieuwe rolverdelingen, op alle schaalniveaus. De wijk is het schaalniveau waarop die nieuwe samenwerkingen het best gestalte kunnen krijgen. Daar kan het idee van een nieuwe energy commons worden verkend, een speelveld waarop naast overheden en bedrijven ook burgers hun rol kunnen pakken.

^{ENERGIE, VAN WIE?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

IABR–Atelier Rotterdam: de wijk in
Ook in Rotterdam moeten de wijken van het gas af. De stad wees er vijf aan die voorop moeten lopen. Een daarvan is Bospolder-Tussendijken, ook bekend als BoTu, een van de armste wijken van Nederland. Maar de wijk is niet alleen kwetsbaar, ze is ook weerbaar: cultureel divers, mondig en zelfbewust. Daarom koos de IABR voor BoTu.

IABR in BoTu

Hier onderzocht het IABR–Atelier Rotterdam, een samenwerking van IABR en gemeente Rotterdam, de afgelopen twee jaar hoe de energietransitie die onvermijdelijk is, een hefboom kan zijn voor wat gewenst is. Kunnen bewoners werkelijk mede-eigenaar van de transitie worden en ook nog eens zo dat het bijdraagt aan sociale inclusiviteit en de duurzame verbetering van hun leefomgeving en levenskwaliteit?

^{ENERGIE, VAN WIE?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

Van Bouwstenen naar Lokaal Energie Actie Plan
Het IABR–Atelier Rotterdam deed eerst onderzoek naar de ruimtelijk-energetische bouwstenen die nodig zijn voor een toekomstig, veerkrachtig Bospolder-Tussendijken. Hoeveel energie wordt er gebruikt? Hoeveel minder energie is nodig als woningen worden aangepast? Hoeveel duurzame energie kan in de wijk zelf opgewekt worden? Welke ruimtelijke ingrepen helpen daarbij? Hoeveel energie is dan nog nodig en waar komt die vandaan? Een onderzoek naar keuzes die nu nog te maken zijn, en naar de mogelijke opbrengsten.
Een antropologische verkenning door het Atelier van de bekende en onzichtbare sociale netwerken in BoTu gaf inzicht in de potentiële kracht van bewoners. In hoeverre kunnen en willen ze coproducenten van hun leefomgeving zijn en verantwoordelijkheid voor de transitie nemen? Dit zijn de sociaal-maatschappelijke bouwstenen, nodig om de energietransitie te koppelen aan andere, meer integrale lokale opgaven, zoals het duurzaam verbeteren van levenskwaliteit en leefomgeving.

^{Naar een LEAP}

^{© IABR, Ooze}

Om een maatschappelijk gedragen transitie daadwerkelijk te realiseren en ruimtelijk te implementeren is vervolgens een LEAP nodig, een Lokaal Energie Actie Plan, dat het IABR–Atelier Rotterdam samen met vele partners in en bewoners van Bospolder-Tussendijken heeft ontwikkeld.
Het LEAP wordt gepresenteerd in DOWN TO EARTH: ENERGIE, VAN WIE?, waarmee de tentoonstelling meteen lanceerplatform wordt voor activiteiten in BoTu zelf die we in het voorjaar van 2021 hopen te kunnen organiseren.

^{ENERGIE, VAN WIE?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

IABR–Atelier Oost-Vlaams Kerngebied
In ENERGIE, VAN WIE? ook ruimte voor het IABR–Atelier Oost-Vlaams Kerngebied, dat de IABR in 2017 samen met de Provincie Oost-Vlaanderen heeft opgezet. Met name voor het Demonstratieproject Eeklo, een verkenning in deze Oost-Vlaamse gemeente van hoe de reeds bebouwde omgeving als het ware kan worden her-ontworpen door de kansen die de onvermijdelijke energietransitie biedt leidend te maken.

^{ENERGIE, VAN WIE?}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

Curatoren
De curatoren van ENERGIE, VAN WIE? zijn George Brugmans (hoofdcurator en bestuurder-directeur IABR), Eva Pfannes (OOZE Architects and Urbanists) en Thijs van Spaandonk (Bright en hoofd Master Stedenbouw bij de Rotterdamse Academie van Bouwkunst).

Brugmans en Van Spaandonk ontwikkelden het narratief van de tentoonstelling. De sleutelteksten kun je onder aan deze pagina downloaden.

^{v.l.n.r.: George Brugmans, Eva Pfannes en Thijs van Spaandonk}

^{foto: Aad Hoogendoorn}

DOWN TO EARTH: ENERGIE, VAN WIE? is open van 20 november tot en met 20 december 2020, tussen 11 tot 17 uur (maandag gesloten) in de Keilezaal, in het Merwe-Vierhavensgebied in Rotterdam.

Uiteraard volgt de IABR de richtlijnen van het RIVM. Zo kunnen we er samen voor zorgen dat er nooit teveel mensen tegelijk aanwezig zijn en iedereen de tentoonstelling veilig kan bezoeken. Daarom zijn er time slots en is vooraf reserveren verplicht. Dat kan hier.

Alle andere bezoekersinformatie vind je hier.

Droogte in de Delta

^{foto: Aad Hoogendoorn}

Nu wetenschappers wereldwijd dringend verandering bepleiten op een schaal waarvoor geen gedocumenteerd historisch precedent bestaat, is weinig meer vanzelfsprekend. Zelfs het feit dat Nederlanders, als geen ander volk, weten hoe met water om te gaan, is dan even geen zekerheid meer. Want in de delta waar we leven confronteert klimaatverandering ons met nieuwe problemen. Steeds vaker is er een teveel aan water, maar ook worden we, en dat is echt nieuw, geconfronteerd met droogte en zoetwatertekorten. We hebben ons land honderden jaren lang steeds slimmer ingericht op het zo snel en efficiënt mogelijk afvoeren van water vanuit het oogpunt van waterveiligheid en landbouwproductiviteit. Maar hoe water vast te houden om het te kunnen gebruiken als we het nodig hebben, is plots een nieuwe uitdaging.

Bouwstenen voor een nieuwe zoetwaterstrategie
De droge zomer van 2018 was voor de hoofdcurator van DOWN TO EARTH, George Brugmans, aanleiding om een onderzoek te starten naar de kansen en kaders voor grootschalige opslag van zoet water in de boven- én ondergrond. Met Marco Vermeulen (Studio Marco Vermeulen) als lead designer verkende het IABR–Atelier Droogte in de Delta welke mogelijkheden er zijn om het water-bufferend vermogen van de delta te vergroten, en welke kansen dat oplevert. Belangrijkste doel was bouwstenen voor een nieuwe zoetwaterstrategie aan te dragen in samenhang met andere transitie-opgaven waarbij sprake is van steeds intensiever gebruik van boven- en ondergrond, zoals energietransitie, voedselproductie en verstedelijking. Een nieuwe strategie is hoognodig, want, zoals Vermeulen het zegt: "Klimaatverandering dwingt ons om van de Nederlandse watermachine weer een veerkrachtige delta te maken."

Droogte in de Delta

^{foto: Aad Hoogendoorn}

DOWN TO EARTH: DROOGTE IN DE DELTA
De uitkomsten van het Atelier Droogte in de Delta staan centraal in de eerste tentoonstelling van DOWN TO EARTH. Ze worden in beeld gebracht door middel van een 30 meter brede en 3,5 meter hoge animatie van een doorsnede van de Nederlandse Delta. We kijken richting Duitsland, Frankrijk en België, stroomopwaarts langs de Rijn, Maas en Schelde, in de verte zien we de Alpen. In ongeveer zeven minuten laten Studio Marco Vermeulen en Tungsten Studio zien hoe onze delta nu functioneert, welke problemen zijn ontstaan door klimaatverandering en wat de concrete bouwstenen kunnen zijn voor een nieuwe, gemeenschappelijke zoetwaterstrategie in samenhang met andere transitie-opgaven.

Voor meer informatie over de presentatie van de uitkomsten van het Atelier in de tentoonstelling, klik hier

Droogte in de Delta

^{foto: Aad Hoogendoorn}

Vier verkenningen
Naast de resultaten van het Atelier selecteerde de curator, George Brugmans, vier exemplarische Nederlandse projecten die de door het Atelier voorgestelde oplossingsrichtingen reeds heel concreet verkennen: COASTAR, Panorama Waterland, Watermozaïek Groene Hart en Sponstuin.

Praktische voorstellen voor concrete actie
Met DOWN TO EARTH: DROOGTE IN DE DELTA wil de IABR nadrukkelijk oproepen tot actie. Met concrete voorstellen voor oplossingsrichtingen, opdat lokale en regionale overheden kansen en mogelijkheden zien om de eigen specifieke opgave zo aan te pakken dat alle acties optimaal passen in de noodzakelijkerwijs samenhangende transitie van onze delta. De tentoonstelling bepleit een radicale omslag in denken en doen. We moeten van een vanzelfsprekend natte delta, die overtollig water zo snel mogelijk moet afvoeren, naar een slimme delta die zoet water kan vasthouden zodat we het kunnen gebruiken als we het nodig hebben.

DROOGTE IN DE DELTA is opnieuw een goed voorbeeld voor hoe de IABR de brug slaat tussen ontwerpend onderzoek, publieke presentaties en concrete actie, door doelbewust de vrije culturele ruimte te gebruiken voor een continu open verbeeldings- en ontwikkelingsproces gericht op de real-world implementatie van de resultaten.

De sleutelteksten van de tentoonstelling kun je onder aan deze pagina downloaden.

^{De Sponstuin van de Urbanisten, met het Keilepand op de achtergrond}

^{© IABR, 2020}

De tentoonstelling is gepresenteerd in de Keilezaal en was open voor publiek van 19 september tot en met 1 november 2020.

Droogte in de Delta

^{© IABR}