Windenergie baai

^{beeld: van Paridon x de Groot}

Energietransitie als kans
Hoe kan de energietransitie een wenkend perspectief opleveren voor de regionale economie en de ruimtelijke kwaliteit van stad en regio? Dat was de vraag waarmee het IABR–Atelier Groningen van start ging. In een intensief traject van ontwerpend onderzoek en uitwisseling met experts en betrokkenen uit stad en regio zijn vier vergezichten ontwikkeld: Energy Port, Biobased Economy voor het Noorden, Groningen slimme Energiestad en Duurzame en veilige dorpen.

De vergezichten komen voort uit een verkenning van de omschakeling naar hernieuwbare energie tussen nu en 2035 en hoe daar economisch vruchten van kunnen worden geplukt. Ze laten een toekomstig Groningen zien als stedelijke regio met een hechte samenhang tussen een krachtige
 en slimme stad met een veelkleurig voorzieningenapparaat en robuuste dorpen daaromheen, bij elkaar gehouden door een duurzaam energie- en transportsysteem en klaar voor de Next Economy: de Nordic City.

Biobased Delfzijl

^{beeld: Maat ontwerpers}

De Nordic City
De Nordic City is een verhaal over een toekomst die mogelijk en wenselijk is en bovendien écht kan worden gerealiseerd. Het is een verhaal waarin aan het imago van Groningen een krachtige draai wordt gegeven, door de kansen te benadrukken voor een regio die nu vooral vanwege haar worsteling met hardnekkige problemen zoals aardbevingsschade, demografische en economische krimp in beeld komt. Zo kan er weer vertrouwen worden gecreëerd, dat nodig is om investeringen de kant van de regio op te krijgen, de energietransitie vorm te geven, de (aardbevings) schade te herstellen en de achterstand om te zetten in een voorsprong. De Nordic City doet voorstellen waarmee direct aan de slag kan worden gegaan, naast verstrekkende concepten die niet over één nacht ijs kunnen. Het verhaal is niet bedoeld als een visioen, maar als concrete wegbereider voor nieuwe projecten en als aanjager voor beleid en besluitvorming. Het laat zien dat stad en regio een voorlopersrol kunnen innemen als betrokken partijen echt werk maken van de energietransitie.

Economische kansen en ruimtelijke kwaliteit
In internationaal verband tekent de energieregio Groningen zich duidelijk af. Met een uitgebreide kennisinfrastructuur rond energie en een logistiek knoop- en aanlandingspunt voor energie en data in de Eemshaven kan de regio zich ontwikkelen tot energy-hub voor een groot gebied.
 Het economisch effect van de energietransitie wordt substantieel als we kijken naar de verbindingen die de energiesector kan aangaan met de andere economische pijlers van stad en regio: de landbouw, de chemie, de kennisinstellingen, de ICT en de bouw.

Windlandschap als atractie

^{beeld: van Paridon x de Groot}

Door de energietransitie in samenhang met andere ruimtelijke opgaven te bekijken, zoals krimp, kan het Groningse landschap aan kwaliteit winnen. Atelier Groningen laat ook zien dat de energietransitie grote invloed heeft op de leefomgeving, maar dat de inpassing van bijbehorende voorzieningen en netwerken de kwaliteit van het landschap niet hoeft aan te tasten en zelfs kan versterken, mits zorgvuldig uitgewerkt samen met betrokkenen en vormgegeven met gevoel voor locatie, materiaal en detail

Ruimtelijke uitwerkingen
Vier kansrijke clusters springen in het oog wanneer de energietransitie in samenhang met economische ontwikkeling en landschappelijke kwaliteit wordt aangevlogen. In de clusters komen de economische activiteiten samen die ervoor zorgen dat de energietransitie wortel schiet in stad en regio Groningen.

De clusters zijn op hun ruimtelijke consequenties onderzocht en ook is gekeken of en hoe ze de aantrekkelijkheid van het stedelijke en regionale landschap kunnen waarborgen of zelfs verhogen. Daar zijn vier perspectieven uit ontstaan:
Energy Port: perspectief voor de Eemshaven: centrum voor offshore-wind, biomassa- aanvoer, buffering en distributie van energie.
Biobased Economy voor het Noorden: perspectief voor Delfzijl: ‘groen’ industrieel complex en centrum van de bio- based bedrijvigheid in de regio.
Groningen slimme Energiestad: perspectief voor de slimme energiestad: de Ringstraat als nieuw stedelijk milieu.
Duurzame en veilige dorpen: perspectief voor
 veilig en duurzaam Onderdendam: schadeherstel in combinatie met energieneutraal maken.

De resultaten van Atelier Groningen zijn gebundeld in de brochure 'De Nordic City', die hier te downloaden is.

Projectatelier Groningen is een samenwerking van de IABR en de provincie Groningen, de gemeente Groningen, Eemsdelta Regio en de Regio Groningen-Assen. Ateliermeester is Jandirk Hoekstra (H+N+S Landschapsarchitecten).

Het onderzoek en ontwerpend onderzoek is verricht door E&E Advies, Quintel Intelligence, van Paridon x de Groot (i.s.m. LINT), Maat Ontwerpers, het Atelier Stadsbouwmeester van de gemeente Groningen (met MD Landschapsarchitecten, Specht Architecten en Studio MARCHA), DAAD Architecten en H+N+S Landschapsarchitecten.

De IABR–Projectateliers worden door de IABR uitgevoerd als leadpartner in het rijksprogramma Regionale en Lokale Ontwerpdialoog van de Actie Agenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (AAARO) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

RDM Campus

^{foto: Kim Bouvy}

In steeds meer steden is hernieuwde aandacht voor de maakeconomie, gestimuleerd door ontwikkelingen als reshoring, de opkomst van nieuwe smart technologieën, de ambitie een circulaire en sociaal-inclusieve economie te realiseren en een toenemende maatschappelijke aandacht voor (lokaal) vakmanschap. Voor Rotterdam een ontwikkeling om met beide handen aan te grijpen.

In Rotterdam, een oude industriestad, wordt door allerlei partijen onderzocht en verkend hoe er, door in te zetten op de maakeconomie, slimmer en beter gebruik gemaakt kan worden van de kansen voor (sociaaleconomische) ontwikkeling die er in de regio voorhanden zijn. Hoe kan Rotterdam meer profiteren van de enorme goederenstromen die dagelijks door haven en stad gaan? Kunnen grootschalige industrie en kleinschalige maakinitiatieven slimmer aan elkaar worden gekoppeld zodat wederzijdse (kennis) uitwisseling en innovatie ontstaan? Welke rol kan het onderwijs daarin spelen?

Het IABR–Atelier Rotterdam heeft verkend welke (ruimtelijke) kansen er ontstaan wanneer de Metropoolregio Rotterdam Den Haag wordt geanalyseerd vanuit het perspectief van de 'next' maakeconomie. Wat zijn de kansrijke componenten daarbinnen en hoe kan de maakeconomie, door het maken van nieuwe verbindingen en crossovers, gekoppeld aan de specifieke ruimtelijke karakteristieken van stad en regio, waarde toevoegen aan de stad? Er is de afgelopen decennia met name geïnvesteerd in een globale economische agenda en er is daarbij te weinig aandacht geweest voor de vraag wat deze economische activiteiten lokaal werkelijk bijdragen, aan de stad en haar inwoners.

Ontwikkelperspectieven Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Zeven ontwikkelingsperspectieven voor MRDH
Het Atelier stelt zeven ontwikkelingsperspectieven voor die gezamenlijk bij kunnen dragen aan een weerbaardere regio met een gezonde en innovatieve maakeconomie. In plaats van een allesomvattende strategie, is gewerkt aan strategische en prototypische interventies die de maakeconomie versterken en zo bij kunnen dragen aan een sociaal-inclusievere stedelijke regio. De perspectieven zijn uitgewerkt op de schaal van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en variëren van binnenstedelijke interventies tot regionale systemen. De ontwikkelprincipes worden hier toegelicht.

Projectatelier Rotterdam is een samenwerking van de IABR en de gemeente Rotterdam. Ateliermeester is Daan Zandbelt (De Zwarte Hond). Het ontwerpend onderzoek wordt verricht door De Zwarte Hond, marco.broekman en L'AUC (Parijs).

De IABR–Projectateliers worden door de IABR uitgevoerd als leadpartner in het rijksprogramma Regionale en Lokale Ontwerpdialoog van de Actie Agenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (AAARO) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Huiskamer van de Gezonde Stad, tentoonstelling IABR–2016–THE NEXT ECONOMY

^{foto: Lotte Stekelenburg}

IABR–atelier Utrecht: DE Gezonde Stad
De bevolking van Utrecht wordt gerekend tot de gezondste van Nederland. Echter, binnen de stad zijn de contrasten groot. De gemeente doet haar best om de hardnekkige verschillen in gezondheid en levensverwachting aan te pakken, maar het krachtenveld waarbinnen ze moet opereren is volop in transitie. Er vindt een decentralisatie van de zorgopgave plaats van het rijk naar de gemeenten. De gezondheidseconomie consolideert en komt steeds meer in handen van een aantal grote partijen die lokaal nauwelijks waarde toevoegen. En daarbij verwacht Utrecht dat de stad binnen haar huidige stadsgrenzen tot 2030 zal groeien van 330.000 naar 400.000 inwoners, met als gevolg een ingrijpende verdichting van bestaand stedelijk gebied.

Gezondheid en stadsontwikkeling
Atelier Utrecht heeft onderzocht hoe gezondheid en stadsontwikkeling aan elkaar te koppelen zijn en welke innovatieve ruimtelijke ontwikkelingsstrategieën kunnen bijdragen aan een inclusieve, gezonde stad waarbij de solidariteit tussen de verschillende generaties, culturen en inkomensgroepen voorop staat. Niet alleen zijn de ruimtelijke en programmatische transformaties in de stad in relatie tot gezondheid en welzijn verkend, maar ook de veranderingen in de financiering van de gezondheidszorg.

IABR–Atelier Utrecht: De Gezonde Stad

^{De Smet Vermeulen Architecten}

Om de gevolgen van deze verkenningen in beeld te brengen en te bekijken waar kansen liggen voor een gezonder Utrecht, is ingezoomd op een aantal strategische testlocaties in twee wijken: Overvecht, de wijk met de zwakste gezondheidscijfers, en Merwedekanaalzone, een overgangsgebied tussen een goed en een slecht presterend deel van de stad.

De gemeente als choreograaf
Het resultaat is een serie kansrijke scenario’s op weg naar de Gezonde Stad, waarbij verdichting wordt ingezet als motor. Door het aantal plekken voor ontmoeting te vergroten, kunnen sociale netwerken worden versterkt en daarmee ook de zelfstandigheid van bewoners. Nabijheid zet aan tot gezonde mobiliteit. Wonen, werken, winkelen en ontspannen op fiets- en wandelafstand stimuleren bovendien lokale economische en maatschappelijke betrokkenheid.

Gelijker speelveld: gemeente als choreograaf

^{Architecture Workroom Brussels}

Naast ruimtelijke kansen ligt er voor de gemeentelijke overheid de kans om een nieuwe rol als choreograaf van een ‘coöperatieve’ stadsontwikkeling op zich te nemen, waarbij diverse actoren met zeer uiteenlopende investeringsmogelijkheden en ambities worden betrokken bij gebieds- en wijkontwikkeling. Atelier Utrecht: De Gezonde Stad levert daarmee inzichten op die ook de rest van Nederland en het buitenland kunnen inspireren.

De resultaten van Atelier Utrecht zijn in boekvorm gepresenteerd onder de titel Van Cure naar Care – Transities in de gezonde stad Utrecht. Voor meer informatie zie hier.

IABR–Projectatelier Utrecht is een samenwerking van de IABR en de gemeente Utrecht. Ateliermeester is Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels).

De Belgische bureaus Architecture Workroom Brussels en De Smet Vermeulen architecten, en het Nederlandse MUST stedebouw zijn belast met het ontwerpend onderzoek. Het Utrechtse architectuurcentrum AORTA is als partner betrokken.

De IABR–Projectateliers worden door de IABR uitgevoerd als leadpartner in het rijksprogramma Regionale en Lokale Ontwerpdialoog van de Actie Agenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (AAARO) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

2050 - An Energetic Odyssey

^{© IABR, Tungsten Pro}

De Europese klimaatdoelstelling – 80 tot 95 procent reductie van broeikasgasemissies in 2050 ten opzichte van 1990 – vergt ingrijpende systeemveranderingen. Het IABR–Atelier 2050 – Een Energieke Ontdekkingsreis laat zien hoe diepgaand de energietransitie van fossiele brandstoffen als olie, kolen en gas, naar een grotendeels door hernieuwbare energiebronnen gevoede energievoorziening feitelijk is. Het is een (ruimtelijke) opgave die nog altijd flink wordt onderschat. Op land zullen we alles uit de kast moeten halen op het gebied van energiebesparing, centrale en decentrale initiatieven met zonnepanelen, wind, biomassa, geothermie, restwarmte, enzovoorts. Zelfs met een maximale inspanning zal dit alles ontoereikend blijken.
2050 – Een Energieke Ontdekkingsreis verbeeldt een systeemsprong die het mogelijk maakt dit gat te dichten door op zeer grote schaal windenergie voor de omringende landen te oogsten op de relatief ondiepe Noordzee.

Verbeeldingsslag
Het IABR–Atelier 2050 laat zien wat er allemaal bij zo’n ambitieuze aanpak komt kijken, welke infrastructuur dat vraagt, wat meekoppelen met de Noorzee-natuur betekent, welke rol een entrepreneurial state hierin speelt, welke innovaties dit vraagt en vooral welke nieuwe economische dynamiek dit zal genereren, bijvoorbeeld in de offshoresector.
Ontwerpend onderzoek helpt bij deze verbeeldingsslag. De installatie is bedoeld als een oriëntatiepunt voor een brede dialoog tussen publieke en private partijen en een nieuwe, tot de verbeelding sprekende stap richting de realisatie van grootschalige winning, transport en opslag van hernieuwbare energie op en om de Noordzee. Aan de hand van een robuust toekomstscenario worden ontwikkelingsperspectieven geschetst.

Na afloop van IABR–2016–THE NEXT ECONOMY is de installatie omgezet naar video: klik hier

Naar een schone economie
De titel van het project, 2050 – Een Energieke Ontdekkingsreis, is bedoeld als provocatie. Velen onderschatten de omvang van de uitdaging, en denken dat de transitie alleen gedragen hoeft te worden door middel van kleinschalige projecten. Het mondiaal afgesproken doel van een beperking van de opwarming tot 1,5 tot 2 graden vergt echter ook grootschaliger, ingrijpender veranderingen van het systeem. Het goede nieuws is dat er in principe genoeg energie te oogsten is op de Noordzee. 2050 – Een Energieke Ontdekkingsreis laat zien dat de Next Economy een schone economie kan zijn.

Een productie van IABR i.s.m. Ministerie van Economische Zaken, Van Oord, Shell, TenneT, Zeeland Seaports, European Climate Foundation, RWE, Natuur & Milieu, Havenbedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Amsterdam
Concept: Maarten Hajer en Dirk Sijmons
Ontwerpend onderzoek, research en animatie: H+N+S Landschapsarchitecten, Ecofys en Tungsten Pro

^{Foto: Bas Bogaerts}

Atelier Brussel: De Productieve Metropool BXL
Een productieve stad is een gezonde stad en vereist een aanpak die streeft naar een strategische verankering van de toekomst van de economie in het weefsel van de 21ste-eeuwse stad. Internationale uitdagingen en tendensen onderstrepen de noodzaak van de herintroductie van de maakindustrie in onze regio’s: van productie die de koppeling maakt tussen kennis, innovatie en productie tot circulaire economie die inzet op kortere ketens en stromen van grondstoffen en energie.

De Vlaams-Brusselse metropolitane regio kent een groot aantal laaggeschoolde werklozen terwijl er in de stad en rand oude industriezones liggen te verkommeren. Het Atelier Productieve Metropool BXL stelt voor om die oude industriële locaties een nieuw leven in te blazen door in te zetten op het aantrekken van innovatieve productieactiviteiten. De stad als smeltkroes van kennis en werkkrachten wordt als de ideale voedingsbodem gezien, met kansen voor de Brusselse kanaalzone en de aansluitende industriezones in Vilvoorde, voor het ontwikkelen van een circulaire economie of voor lokale assemblage, gekoppeld aan een mondiaal logistiek systeem.

^{Kaart: Architecture Workroom Brussel}

Het Atelier Productieve Metropool BXL vertrekt vanuit de overtuiging dat in de metropolitane ruimte het fundament gelegd kan worden voor de productieve stad van de toekomst, waarbij tegelijk sociale, ecologische, economische en ruimtelijke winsten kunnen worden geboekt, langs beide kanten van de gewestgrens. Het Atelier onderzoekt een betere afstemming tussen de veranderende economie en de organisatie van de ruimte voor productieve activiteiten in het metropolitane gebied van de hoofdstad. Hoe kunnen ruimtelijke kwaliteit en stedelijke economie elkaar versterken en wie maakt de productieve stad?

^{foto: Bas Bogaerts}

Binnen het Atelier worden een aantal trajecten van prospectief ontwerpend onderzoek gevoerd aan de hand van specifieke casestudies, telkens in nauwe samenwerking met de betrokken actoren in Vlaanderen en Brussel. Het geheel van de lopende processen, ruimtelijke en bestuurskundige uitdagingen in de Brusselse metropool maakt van deze regio een uitstekend testgebied voor toekomstige ruimtelijke modellen, als voorbeeld voor vele andere steden en stadsregio’s in Vlaanderen, Wallonië en Europa. Het Atelier Productieve Metropool BXL zal door middel van het ontwerpend onderzoek en een traject van beleids- en stakeholdersparticipatie op zoek gaan naar de gewenste ontwikkelingsmodellen en ruimtelijke typologieën voor de productieve stad.

Atelier Productieve Metropool BXL is een samenwerking van de IABR, Architecture Workroom (AWB) en Brusselse en Vlaamse actoren, waaronder het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Ruimte Vlaanderen, OVAM en de Provincie Vlaams Brabant.

Albanië moet in termen van menselijk kapitaal en natuurlijke hulpbronnen als een potentieel rijk land worden beschouwd. De vraag is hoe die potentie kan worden geactiveerd om op een duurzame manier de lokaal toegevoegde waarde te vergroten ten behoeve van wat de Albanese premier Edi Rama ‘Next Generation Albania’ noemt.
In reactie op Rama’s wereldwijde oproep aan ontwerpers om bij te dragen aan ‘Next Generation Albania’ stelden George Brugmans (IABR), Freek Persyn en Johan Anrys (51N4E, Brussel) een Atelier Albania voor.
Atelier Albania is opgericht in februari 2014 en als zodanig geïntegreerd in het nationale planbureau van het Albanese ministerie van stedelijke ontwikkeling (AKPT), dat de Albanese overheid direct van advies dient. De directeur van de AKPT, Adelina Greca, is tevens directeur van het Atelier; Brugmans en Persyn zijn aangetrokken als adviseur.

Aankondiging Atelier Albania door George Brugmans en Freek Persyn, Tirana 2014

^{© Atelier Albania}

Leapfrog
Vanuit het perspectief dat het land de rest van Europa moet inhalen staat Albanië voor enorme uitdagingen. Anderzijds staan alle landen, in Europa en daarbuiten, momenteel voor de uitdaging de transitie naar een Next Economy, naar een groene economie in een veerkrachtige post-fossiele toekomst, met succes te maken. Kan Albanië de inhaalfase niet overslaan en zich in plaats daarvan concentreren op manieren om met een leapfrog de eenentwintigste eeuw in te springen? Om dat te kunnen doen moet Albanië een eigen toekomstvisie en -strategie ontwikkelen op basis van de unieke kenmerken, culturele waarden en landschappelijke kwaliteiten van het land zelf en die kaderen in een mondiale context.

De belangrijkste ambitie van Atelier Albania is daarom om een duurzaam economisch ontwikkelingsmodel voor ‘Next Generation Albania’ te ontwerpen. Daarbij heeft het activeren van het potentieel van het Albanese territorium door het opnieuw te ontwerpen in termen van haar natuurlijke ecologie prioriteit: een coherent ecosysteem met een metabolisme dat bestaat uitstromen als water, voedsel en energie – de belangrijkste natuurlijke hulpbronnen van het land.

Drie lijnen
Vroeg in 2016, bijna twee jaar na de oprichting, heeft Atelier Albania zich langs drie parallelle lijnen ontwikkeld.
Ten eerste heeft een reeks internationale prijsvragen een aantal pilot projects opgeleverd. De meest veelbelovende daarvan worden momenteel richting uitvoering gebracht. Dergelijke prijsvragen zijn bedoeld om het territorium te verkennen, de stand van zaken te onderzoeken en informatie te verzamelen.
Ten tweede is er een structurele dialoog op gang gebracht tussen de verschillende belanghebbenden en internationale deskundigen die heeft geleid tot de beslissing het nationale planbureau (AKPT) te reorganiseren en haar opdracht te herformuleren. In de praktijk zou dit ertoe moeten leiden dat Atelier Albania de meeste werkzaamheden van het nationale planbureau overneemt.
Ten derde is naar voren gebracht dat er behoefte is aan een samenhangend ontwikkelingskader op basis van de door de IABR ontwikkelde metabolismebenadering om richting en focus te geven aan de enorme uitdaging een nationaal ruimtelijk en stedelijk ontwikkelingsbeleid op te stellen. Dit kader is noodzakelijk om op een organische manier het leapfrog potentieel van het land te ontdekken.

Het Metabolisme van Albanië
De onmisbare onderbouwing van een dergelijk samenhangend ontwikkelingskader was afkomstig van het door de iabr/UP (de afdeling voor ontwerpend onderzoek en kennisontwikkeling van de IABR) in nauwe samenwerking met architectenbureau 51N4E (Brussel) geproduceerde ontwerpend onderzoeksproject ‘Het metabolisme van Albanië’.

^{foto: .FABRIC}

Het project werd in werking gezet door een coalitie van Albanese, Nederlandse en Belgische partners: Atelier Albania, het Albanese ministerie van Stedelijke Ontwikkeling en andere ministeries, het PBL Planbureau voor de Leefomgeving, de leerstoel landschapsarchitectuur van de TU Delft, .FABRIC, 51N4E en de IABR.
De projectmanagers waren Marieke Francke (iabr/UP) en Joni Baboçi (AKPT). De Nederlandse ambassade in Tirana en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken) hebben het project ruimhartig gesteund.

De resultaten van het project zijn gepubliceerd onder de titel The Metabolism of Albania: Activating the Potential of the Albanian Territory (iabr/UP, 2016). Een selectie uit de resultaten vormt de basis voor de presentatie van Atelier Albania tijdens IABR–2016–THE NEXT ECONOMY. Meer informatie hier.