Dit jaar is het 600 jaar geleden dat Dordrecht getroffen werd door misschien wel de grootste watersnoodramp in onze geschiedenis: de Sint Elisabethsvloed. Sindsdien is de stad een eiland en nog altijd heel kwetsbaar voor overstromingen. De waterveiligheid heeft er dan ook de grootst mogelijke prioriteit. In het IABR–Atelier Dordrecht, met Adriaan Geuze (West 8) als lead designer, onderzoeken IABR en gemeente Dordrecht sinds eind 2019 hoe die waterveiligheid als hefboom in kan worden gezet voor duurzame gebiedsontwikkeling. Het onderzoek wordt nu afgerond. De resultaten maken duidelijk dat De Staart, nu een gebied met veel problemen en weinig perspectief, een onverwacht belangrijke rol kan spelen bij het realiseren van de Dordtse waterveiligheidsagenda als daar duurzame en inclusieve stadsontwikkeling van nieuwe woon-werk milieus in gang wordt gezet.
Geen wonder dat op de uitkomsten van het onderzoek meteen enthousiast werd gereageerd door zowel de Veiligheidsregio als het college van B&W van Dordrecht. "Klaar voor De Staart....Go!" wordt door betrokkenen al gezegd. En opdat iedereen van de resultaten kennis kan nemen, wordt de oogst van het IABR–Atelier gepresenteerd in de Biesboschhal op De Staart: THE HIGH GROUND, een IABR–tentoonstelling als onderdeel van de grote Sint Elisabethsvloed-herdenking in Dordrecht, open voor publiek vanaf 3 juli tot eind augustus.

^{De Staart, Dordrecht - huidige situatie}

Flexibele stad
De waterveiligheid als hefboom-aanpak vereist op De Staart ten alle tijden flexibele ruimte om de benodigde extra vierkante meters voor piekopvang tijdens een ramp snel te kunnen realiseren. Door ruimte nodig voor opvang van evacuees en andere noodvoorzieningen mee te nemen in het ontwerpproces, kan een stad gemaakt worden waar niet alleen wordt gewoond, maar waar ook veel ruimte kan worden gemaakt voor recreatie, educatie en andere publieke voorzieningen.
De systeemanalyse van West 8 maakt de contouren zichtbaar van wat er mogelijk is op De Staart: een inclusieve en duurzame stad, met functies en voorzieningen dicht bij het wonen.

^{De Straat, Dordrecht - volumestudie}

^{beeld: West 8, IABR–Atelier Dordrecht}

Kiezen voor verbinden
De waterveiligheid als hefboom-aanpak benadrukt ook de noodzaak van goede verbindingen, want De Staart moet altijd bereikbaar zijn voor evacuees. Het IABR–Atelier pleit daarom voor drie nieuwe bruggen over het Wantij die De Staart beter voor langzaam verkeer ontsluiten en het uit haar huidig isolement halen. Het bureau VenhoevenCS onderzocht wat dit betekent voor het dagelijkse mobiliteitssysteem en ontwierp een nieuwe, heel herkenbare route die De Staart beter met de rest van Dordrecht verbindt en die in geval van een ramp kan functioneren als een veilige en iedereen reeds vertrouwde vluchtroute. Nieuwe voorzieningen langs deze route (denk aan een theater of een mobiliteits-hub) functioneren tijdens een ramp als eerste opvangplek voor evacuees en zijn in het dagelijkse gebruik een verbindend element in het stedelijk weefsel.

^{Nieuwe verbindingen}

^{beeld: VenhoevenCS, IABR–Atelier Dordrecht}

Vergroten van potentie
Kiezen voor verbinden gaat verder dan alleen het stedelijke gebied van Dordrecht. West 8 ontwierp een nieuwe recreatieve (fiets)route, van het centrum van Dordrecht over De Staart naar Gorinchem, die verschillende locaties in de regio met elkaar verbindt. Door die schaalvergroting krijgen wat nu lokale plekken zijn een stedelijke betekenis. Zo wordt een buurthuis een paviljoen met strandje waar men vanuit heel de regio naar toe kan. Bovendien krijgen al deze kleinschalige plekken voor recreatie dankzij de waterveiligheid als hefboom-aanpak een tweede functie: tijdens een evacuatie kunnen ze bijvoorbeeld worden gebruikt als centrale verdeelpunten die veel mensen makkelijk weten te vinden. Zo zorgt de hefboom-aanpak van het Atelier ervoor dat de uitstraling en potentie van dergelijke plekken groter worden.

Buitenruimte als startpunt
Uit de systeemanalyse, waarvoor het IABR–Atelier –niet verrassend gezien de doelstellingen van de IABR– de Sustainable Development Goals (SDGs) als uitgangspunt heeft genomen, bleek dat ontwikkeling van buitenruimte leidend moet zijn in het ontwerpproces.

^{De Staart, Dordrecht - de publieke ruimte als apparaat}

^{beeld: DVMB, IABR–Atelier Dordrecht}

Uit het onderzoek van Studio Donna van Milligen Bielke (DMVB) komt naar voren dat de buitenruimtes in de waterveiligheid als hefboom-aanpak nóg belangrijker worden omdat ze een dubbele functie moeten krijgen. In het dagelijks gebruik functioneren ze als verblijfplaatsen met specifieke kwaliteiten maar in geval van overstroming worden ze gemakkelijk omgevormd tot infrastructuur voor evacuatie. Het ontwerpen van een multifunctionele stad met hoge dichtheid, met waterveiligheid en met de SDG’s centraal in het programma van eisen begint dus bij het ontwerpen van de buitenruimte.
Los van het IABR–Atelier, maar geïnspireerd door zijn aanpak onderzochten studenten van TU Eindhoven allerlei varianten op hoe dit vervolgens uit zou kunnen pakken.

^{De Staart, Dordrecht - de publieke ruimte als apparaat}

^{beeld: DVMB, IABR–Atelier Dordrecht}

Flexibel gebouw
Het IABR–Atelier maakt een analyse op stads- en wijkniveau maar doet ook onderzoek op gebouwniveau. Als De Staart een stad met hoge dichtheid en veel extra functies moet worden, die in geval van nood een tijdelijk toevluchtsoord moet worden, dan vraagt dat om een flexibele gebouwtypologie. EGM Architecten ontwierp een multifunctioneel gebouw, dat goedkoop en snel geproduceerd kan worden. Het heeft een modulaire structuur die bestaat uit een standaardunit die op verschillende manieren ingedeeld en gecombineerd kan worden. Het resultaat is een betaalbaar en duurzaam gebouw met een multifunctionele plint, ideaal voor startende bedrijven omdat de huren laag kunnen blijven. Een rijk en divers woon-werkcomplex dat in tijden van nood ruimte kan bieden aan een groot aantal evacuees.

^{De Staart, Dordrecht - The High Ground}

^{beeld: EGM, IABR–Atelier Dordrecht}

Wonen op het water
Als er op De Staart veel mensen moeten worden opgevangen tijdens een ramp is voldoende schoon drinkwater een belangrijke kwestie. Halvering van het nu deels vervuilde spaarbekken De Grote Rug levert in de toekomst betere waterkwaliteit op. Zo komt er een groot gebied op het water vrij voor ontwikkeling van zowel natuur als woningbouw. Het ontwerpbureau PosadMaxwan deed onderzoek naar hoe hier wonen in hoge dichtheid op het water te realiseren, met de nadruk op de kwaliteit van de buitenruimte en de relatie met het water. Zo ontstaat realistisch uitzicht op een rijke variatie in buitenruimte-typologieën met als resultaat een diverse stad op het water.

^{Wonen op Water - De Staart, Dordrecht}

^{beeld: Posad.Maxwan, IABR–Atelier Dordrecht}