Het nieuwe pakket maatregelen voor de Kader Richtlijn Water van de EU kwam precies op tijd want zorgde voor nauwere samenwerking tussen de verschillende stakeholders in het gebied, waaronder Rijkswaterstaat (RWS). En de zoektocht naar een nieuwe getijdenatuur culmineerde in een workshop in de Sliedrechtse Biesbosch waarbij gemeente Dordrecht, RWS, Staatsbosbeheer, West 8, IABR en stichting Wantij aanwezig waren. Per boot werden Wantij en Biesbosch bezocht om de verschillende dilemma’s en kansen voor maatregelen in het gebied in kaart te brengen.
Ook nam de gemeente Dordrecht het initiatief om West 8 te vragen een visiekaart te ontwikkelen voor het gehele gebied op De Staart, slim gekoppeld aan de opdracht van het IABR–Atelier. Zo wordt versnippering voorkomen en ontstaat er een stevig en integraal ruimtelijk kader waarin zowel stedelijke als landschappelijke ontwikkelingen ingebed kunnen worden. Ook kan zo, samen met Staatsbosbeheer en RWS, een omgevingsvisie voor het hele gebied ontworpen worden waar alle stakeholders mee in kunnen stemmen.
© West 8
De visiekaart lag mede ten grondslag aan de Kansenkaart voor De Staart die gepresenteerd wordt in THE HIGH GROUND, de tentoonstelling die de resultaten van het IABR–Atelier Dordrecht op het podium zet.
Volgende stappen
In het voorjaar van 2020 zijn de concrete ontwerp opgaves van het IABR–Atelier Dordrecht door ateliermeester Adriaan Geuze geformuleerd en afgestemd in samenspraak met de IABR en de gemeente Dordrecht. Het voortraject bestond uit het helder formuleren van de verschillende deelopdrachten die integraal onderdeel uit gaan maken van het totale plan voor De Staart dat Geuze met zijn team van West 8 zal ontwerpen.
Vervolgens zijn onderdelen uitgelicht met exemplarische mogelijkheden op het gebied van stedelijke ontwikkeling en vluchtmogelijkheden/piekopvang, niet alleen interessant voor Dordrecht en De Staart, maar mogelijk ook toepasbaar op andere, vergelijkbare plaatsen in Nederland. Daarna is gezocht naar de juiste ontwerpers en zijn er door de IABR vijf deelopdrachten uitgezet die specifieke onderwerpen verdiepen. Geuze en zijn team maken vervolgens een integrale systeemanalyse voor De Staart, waarin de samenhang tussen de vijf ontwerpend onderzoeken duidelijk wordt zodat een helder beeld ontstaat van de mogelijke toekomstige ontwikkeling van De Staart, van wat Dordrecht kan willen.
De hoofdvraag van het atelier, hoe kan wat op enig moment tijdelijk noodzakelijk kan blijken –een shelter bij watersnood– nu als hefboom dienen voor permanente duurzame gebiedsontwikkeling op De Staart? is leidend bij al het verder onderzoek. Daarnaast krijgen alle ontwerpers de opdracht mee om, in het kader van de hoofddoelstelling van de IABR, bij hun ontwerpend onderzoek volop rekening te houden met de Sustainable Development Goals zodat ook door dit IABR–Atelier naar vermogen wordt bijgedragen aan het ontwerpen van sociaal inclusieve en duurzame steden.
©VenhoevenCS
Ontwerpend onderzoek: vijf deelopdrachten
Klimaat adaptieve vluchtroute
Dordrecht heeft een historisch renaissance centrum omkranst door losgekoppelde buitenwijken. Een snelle directe route naar de binnenstad ontbreekt en men kiest daarom vaker voor de auto in plaats van de fiets, ook vanuit De Staart. Kan er daarom een nieuwe route voor micromobiliteit worden uitgelegd die in het dagelijks gebruik de hoofdroute naar het centrum wordt en die tegelijkertijd, in geval van een ramp, de vanzelfsprekende en herkenbare route naar de shelter op De Staart zal zijn?
Een belangrijke onderzoeksvraag, naast die naar voldoende capaciteit ten tijde van een ramp, is die naar de haalbaarheid en herkenbaarheid van een klimaat adaptieve vluchtroute. Hoe kan zo’n toekomstige vluchtroute door dagelijks gebruik vanzelfsprekend ingesleten worden in het collectieve bewustzijn zonder dat die route de gebruikers dag in, dag uit met een eventuele ramp confronteert?
Het bureau VenhoevenCS, een autoriteit op het gebied van infrastructurele ontwikkelingen en nieuwe vormen van stedelijke mobiliteit, gaat met deze opgave aan de slag, samen met experts van de gemeente Dordrecht en een externe veiligheidsadviseur op het gebied van vluchten en vluchtgedrag.
Stad met hoge dichtheid
Een tweede onderzoeksvraag richt zich op het ontwerpen van een nieuw stadsdeel met hoge dichtheid, met subculturen met bijbehorende voorzieningen en aangesloten op het openbaar vervoer. Deze opdracht richt zich specifiek op dat deel van De Staart dat, na Stadswerven, waarschijnlijk als eerste zal worden ontwikkeld door de gemeente Dordrecht. Deze keuze borgt eventuele snelle realisatie.
Dit stadsdeel moet ten tijde van een ramp zelfvoorzienend kunnen functioneren (denk aan elektra, voedsel, water en afvoer van afvalstoffen) rekening houdend met 60.000 mensen die er gedurende minimaal een week moeten kunnen worden gehuisvest.
Deze opdracht is aan Studio Donna van Milligen Bielke gegeven, een jong bureau dat stedelijkheid en het gebruik en gebruikers van de stad op een vernieuwende manier benadert en hiermee het gesprek over wat de nieuwe stad zou kunnen zijn op scherp stelt.
Aanvullend daarop onderzoeken studenten van de TU Eindhoven onder leiding van Tom Veeger hoe in dit van oorsprong industrieel gebied een divers stedelijk leven kan ontstaan met een maximale mix van functies.
Het nieuwe wonen-werken
De derde onderzoeksvraag richt zich op de combinatie van wonen en werken. Welke gebouwtypologie is nodig om een maximale mix van startende bedrijven, lichte maritieme industrie, wonen en recreëren te faciliteren? Is het mogelijk de gewenste stedelijke activiteit te ‘vangen’ in een nieuw prototype gebouw met zo laag mogelijke huren en zo flexibel mogelijke ruimtes? En wel zo dat er binnen het gebouw gewoond en gewerkt worden en de stedelijke dynamiek meteen vanaf het begin 'beleefbaar' is?
De locatie die voor deze opdracht is gekozen, is de gemeentewerf op Stadswerven omdat daar kansen liggen voor een goede financieringsmix.
Deze opgave is aan het Dordtse bureau EGM gegeven, dat zal samenwerken met economen van de gemeente Dordrecht en bouwers die ervaring hebben met maximale standaardisatie.
De Grote Rug
Binnen De Staart ligt De Grote Rug, een groot spaarwaterbekken van waterbedrijf Evides. Dit dient als noodbekken en heeft voor de bedrijfsvoering hinder van haar formaat. Uitdieping en halvering van het bekken lijkt kansrijk want leidt tot minder blauwalg en lagere onderhoudskosten. De Grote Rug ligt aan het Wantij, in de nabijheid van het spoor, en het is daarom mogelijk een interessante locatie voor wonen op het water. Hoe zou hier een drijvende stad kunnen ontstaan die tevens zelfvoorzienend moet zijn?
Met die vraag gaat de stedenbouwkundige en voormalig rijksadviseur voor infrastructuur en stad, Rients Dijkstra, aan de slag samen met zijn studenten aan de TU Delft. Zij gaan ontwerpend onderzoek doen naar een waterstad, deels drijvend, deels vlak aan het water, een vorm van verstedelijking die in de toekomst in Nederland misschien wel eens de meest klimaat adaptieve zou kunnen zijn.
Wantij
In het plan voor De Staart speelt het Wantij een belangrijke rol. Momenteel heeft deze getijde rivier de bewoners weinig te bieden: ze draagt maar beperkt bij aan een betere levenskwaliteit, er is geen sprake van natuurontwikkeling en voor bewoners van De Staart is het gebied nauwelijks direct bereikbaar. West 8 gaat onderzoeken hoe toekomstige natuurontwikkeling langs de oevers van het Wantij en het terugbrengen van het cultuurhistorisch element van de Griend meerwaarde kan opleveren, zowel voor de stedelijkheid als de biodiversiteit in dit deel van Dordrecht.
De resultaten van deze vijf deelonderzoeken zijn gepresenteerd in de IABR–tentoonstelling THE HIGH GROUND in Dordrecht.
