curator
George Brugmans

curator assistent
Alexandra Sonnemans

teksten, narratief
George Brugmans

grafisch design
ARK
Roosje Klap, Nora Bekes, Loes Claessens

animatie Droogte in de Delta
concept en ontwerpend onderzoek: Studio Marco Vermeulen
Marco Vermeulen (lead designer), Bram Willemse, Joost van der Waal
computer animatie: Tungsten Studio
Martin Grootenboer, Sara Orfali

productie en planning
Jolanda van Dinteren, Johanna Fuhler, Eva Knollenburg

events
Lisa Lambert, Yonca Özbilge

tekstredactie en vertalingen
InOtherWords translation & editing
D’Laine Camp, Gerda ten Cate, Maria van Tol

constructie en belichting
Bart Cuppens Tentoonstellingsbouw
Keilepand BV
Quintusbelichting
Tungsten Studio

In de Nederlandse delta confronteert klimaatverandering ons met nieuwe problemen. Steeds vaker is er een teveel aan water, maar ook worden we, en dat is echt nieuw, geconfronteerd met droogte en zoetwatertekorten.

We hebben ons land honderden jaren lang steeds slimmer ingericht op het zo snel en efficiënt mogelijk afvoeren van water vanuit het oogpunt van waterveiligheid en landbouwproductiviteit. Maar hoe water vast te houden om het te kunnen gebruiken als we het nodig hebben, is plots een nieuwe uitdaging.

artist impression van de animatie van Droogte in de Delta in de Keilezaal

^{© IABR, SMV}

Bouwstenen voor een nieuwe zoetwaterstrategie
In de tentoonstelling DOWN TO EARTH: DROUGHT IN THE DELTA wordt het resultaat van het ontwerpend onderzoek van het IABR–Atelier Droogte in de Delta naar antwoorden op die nieuwe uitdaging in beeld gebracht door middel van een animatie van een doorsnede van de Nederlandse Delta. We kijken richting Duitsland, Frankrijk en België, stroomopwaarts langs de Rijn, Maas en Schelde, in de verte zien we de Alpen. In steeds ongeveer 7 minuten toont de animatie hoe onze delta nu functioneert, welke problemen zijn ontstaan door klimaatverandering en wat mogelijke oplossingen zijn. Doel van het onderzoek was het aandragen van bouwstenen voor een nieuwe zoetwaterstrategie te ontwikkelen in samenhang met andere transitie-opgaven, zoals energietransitie, voedselproductie en verstedelijking, waarbij altijd sprake is van steeds intensiever gebruik van boven- en ondergrond.

Deelsystemen, oplossingsrichtingen en kansen
De Nederlandse delta bestaat uit een aantal deelsystemen met elk een kenmerkend bodem- en watersysteem en eigen landschappelijke eigenschappen. Het zoetwatertekort manifesteert zich daarom overal anders, met verschillende gevolgen en dus de dringende noodzaak om diverse oplossingsrichtingen te onderzoeken.
De druk op het landgebruik is groot en de ruimteclaims van transitie-opgaven op het vlak van energie, water, voedsel en bebouwde omgeving voeren die alleen maar op. Maar als we deze opgaven verbinden en als hefboom gebruiken, liggen er ook veel kansen.

Concrete voorstellen en oproep tot actie
Het onderzoek van het IABR–Atelier Droogte in de Delta licht tien deelgebieden uit. Per deelsysteem schetst de animatie een toekomstbeeld waarbij maatregelen om het waterbufferend vermogen te vergroten als hefboom dienen voor andere transitie-opgaven. Zo kan een vernieuwd zoetwatersysteem bijdragen aan een robuuste natuur (denk aan biodiversiteit en het reduceren van natuurbranden), aan de energietransitie (denk bijvoorbeeld aan aquathermie), aan de reductie van CO2-uitstoot (onder meer door het vernatten van veenweiden) en aan duurzame verstedelijking (bijvoorbeeld door de aanleg van waterpleinen en retentieparken).
Door zo, tot onder de grond, te laten zien hoe we in staat zijn met weersextremen om te gaan, wijst het onderzoek de weg naar hoe de zoetwateropgave ingezet kan worden als hefboom bij de integrale transformatie van onze delta –in feite één groot stadslandschap. Tegelijkertijd doemt een aantrekkelijk toekomstbeeld van Nederland op met een grote verscheidenheid aan landschappen. Zeker als we goede internationale afspraken maken over de waterverdeling in het stroomgebied van Rijn, Maas en Schelde.

Kortom, de resultaten van het ontwerpend onderzoek van het IABR–Atelier roepen op tot actie. Met concrete bouwstenen voor een nieuwe nationale zoetwaterstrategie, en, minstens zo belangrijk, met concrete voorstellen voor oplossingsrichtingen, opdat lokale en regionale overheden de eigen specifieke opgave zo kunnen aanpakken dat alle acties optimaal passen in de noodzakelijkerwijs samenhangende transitie van onze delta.

IABR–Atelier Droogte in the Delta

ontwerpend onderzoek
Studio Marco Vermeulen
Marco Vermeulen (lead designer)
Bram Willemse, Joost van der Waal

productie en organisatie
IABR
Jolanda van Dinteren, Suzanne Tietema
Johanna Fuhler, Vivian Ammerlaan

directeur IABR–Ateliers
George Brugmans

De IABR initieert en produceert de IABR–Ateliers in Nederland als lead partner van het Rijk in het kader van de ARO, de Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp 2017 - 2020 van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Naast de resultaten van het IABR–Atelier Droogte in de Delta werden voor de tentoonstelling DOWN TO EARTH: DROOGTE IN DE DELTA vier exemplarische Nederlandse projecten geslecteerd die concreet oplossingsrichtingen verkennen die in Nederland en elders kunnen worden ingezet bij het vasthouden en gebruiken van zoet water: COASTAR, Panorama Waterland, Watermozaïek Groene Hart en Sponstuin

COASTAR
duurzame zoetwatervoorziening door slim gebruik van de ondergrond

^{Duurzame zoetwatervoorziening door slim gebruik van de ondergrond}

^{beeld: COASTAR, Pepijn Barnard}

Onderzoeksinstituten werken met bedrijven en overheden samen aan doelgericht onderzoek naar grootschalige, ondergrondse opslag van zoetwater. Voor vier locaties in Zuid-Holland zijn ingrepen verkend en uitgewerkt in pilots. Er ontstaat een instrumentarium, dat zowel in andere regio’s in Nederland als in kustgebieden wereldwijd kan worden ingezet.

realisatie: Allied Waters, KWR, Deltares, Arcadis

PANORAMA WATERLAND
een zoektocht naar een eeuwig schone drinkwaterbron

^{Panorama Waterland als aanjager voor de landbouw- en energietransitie}

Samen met landschapsarchitecten en andere partners onderzoekt waterbedrijf Vitens hoe het 5.7 miljoen klanten in Nederland van voldoende drinkwater kan blijven voorzien. Watersysteem en bodem zijn leidend voor de inrichting en het grondgebruik. Het onderzoek richt zich op een nieuw integraal ruimtelijk concept dat het vasthouden van het beschikbare water als vertrekpunt heeft. De uitgangspunten zijn getoetst in een voorbeelduitwerking voor de Sallandse Heuvelrug.

realisatie en ontwerpend onderzoek: Vitens, H+N+S Landscape Architects, Ruimtevolk, Roosemalen & Savekoul

WATERMOZAÏEK GROENE HART
bodem als conditie, water als instrument, landgebruik als resultante

^{bouwstenen voor Watermozaïek Groene Hart}

^{beeld: Sant en Co, FABRICations}

Ontwerpend onderzoek naar de effecten van een meer toekomstbestendig waterbeheer dat vertrekt vanuit de bodemconditie. Niet landgebruik, maar waterpeilbeheer en bodemconditie worden de sturende factoren. Per bodemtype is onderzocht wat het beste peilbeheer is om bodemdaling, uitstoot van CO2-equivalenten, verzilting en de gevolgen van droogte tegen te gaan. Vervolgens zijn daar passende vormen van landgebruik aan gekoppeld.

een initiatief van Stuurgroep Groene Hart
ontwerpend onderzoek: Sant en Co, FABRICations

SPONSTUIN
stad als spons

^Sponstuin

^{© De Urbanisten}

Onderzoek van De Urbanisten naar een nieuwe, duurzame benadering van watermanagement in een stedelijke omgeving. Hoe kan een aantrekkelijke groene buitenruimte functioneren als een spons in de stad, als een groene plek die water kan opzuigen en vasthouden bij perioden van hevige regen.

realisatie en ontwerpend onderzoek: De Urbanisten

Sinds de legendarische ‘water-biennale’ van 2005, DE ZONDVLOED, gecureerd door Adriaan Geuze, loopt water als een blauwe draad door de tentoonstellingen en de onderzoeksprogramma’s van de IABR. In 2005 werd Rotterdam Waterstad 2035 ontwikkeld vanuit een toentertijd heel nieuw perspectief: Rotterdam, zie ‘water’ niet als een bedreiging of kostenpost, maar als een kans! De presentatie was een van de spraakmakende onderdelen van DE ZONDVLOED waarna de gemeente Rotterdam de plannen integraal overnam in de Stadsvisie Rotterdam 2030. Ook werd toen de kiem gelegd voor verschillende initiatieven die zich later uitkristalliseerden als Resilient Rotterdam.

^{WERKSESSIE ROTTERDAM WATERSTAD 2035 - IABR (2005)}

Vanaf 2005 werd er door de IABR bewust een relatie gelegd tussen onderzoek, presentatie en realisatie, in feite een water as leverage-aanpak die in latere IABR–onderzoeksprojecten in Nederland, maar bijvoorbeeld ook in en met de steden São Paulo en Istanbul is doorontwikkeld: zet de wateropgave in als hefboom voor een integrale aanpak van de stadsontwikkeling.

Play

IABR–Atelier Istanbul: Arnavutköy

The first IABR–Atelier Istanbul, a collaboration of the IABR and the Municipality of Arnavutköy, in the north of Istanbul, explored whether and how a balance could be found between relentless urbanization and the urgency of good water management in the still green north of Istanbul.

^{© IABR, 2014}