Onder de noemer Bouwstenen voor een Coöperatieve Aanpak zijn in de zomer van 2019 door het IABR–Atelier Rotterdam in de wijk Bospolder-Tussendijken twee parallelle verkenningen naar ‘de lokale energie’ uitgevoerd: een onderzoek naar de ruimtelijk-energetische bouwstenen die nodig zijn en een voornamelijk antropologische verkenning van de gekende en van nog niet in kaart gebrachte, onzichtbare sociaal-maatschappelijke netwerken in BoTu. Samen worden ze ingezet voor het ontwikkelen van een Lokaal Energie Actie Plan: LEAP.

^{Potentiële warmtebronnen in BoTu}

^{IABR–Atelier Rotterdam - PosadMaxwan & Generation.Energy}

Ruimtelijk-energetische bouwstenen
Het onderzoek naar de ruimtelijk-energetische bouwstenen, in opdracht van IABR uitgevoerd door PosadMaxwan & Generation.Energy, heeft de potenties voor het opwekken, besparen, opslaan en uitwisselen van energie in kaart gebracht. Wat zijn kosten en baten, hoe kan samenhang ontstaan en hoever kunnen we komen als het doel is om in 2050 CO²-neutraal te zijn?
Het resultaat is een pakket van mogelijk te nemen maatregelen, van ruimtelijk-energetische bouwstenen die ieder een ‘waarde’ zijn toebedeeld op basis van vragen als hoe presteert een bouwsteen voor wat betreft duurzaamheid, en op welke schaal; vraagt de bouwsteen inzet van individuen of van het collectief; en kan er een business case voor ontwikkeld worden of is publieke financiering nodig?

Het onderzoek kan onderaan deze pagina worden gedownload.

Sociaalmaatschappelijke netwerken
Het onderzoek naar de rol die bekende maar vaak ook onzichtbare sociaal-maatschappelijke netwerken in de wijk bij de energietransitie kunnen spelen, is uitgevoerd door vier lokale partijen die BoTu goed kennen en die nauw samenwerkten, Transformers, Beekhuizen Bindt, Eliza Works en Steps2Inspiration. Het onderzoek was ook een antropologische verkenning van het zelfbeeld van BoTu, van de noden en problemen nu en de behoeften en wensen voor de toekomst waarmee de bewoners zich vereenzelvigen.

Het onderzoek kan onderaan deze pagina worden gedownload.

^{(On)zichtbare sociale netwerken in BoTu}

^{IABR–Atelier Rotterdam - Transformers, Beekhuizen Bindt, Eliza Works, Steps2Inspiration}

LEAP
Met de uitkomsten van de twee verkenningen maakt het IABR–Atelier in de herfst van 2019 de volgende stap, een LEAP, een Lokaal Energie Actie Plan. Dit behelst een geheel andere dan de gebruikelijke aanpak van de energietransitie. Met meenemen van de potentie van de ruimtelijk-energetische bouwstenen wordt verkend welke trajecten en projecten tot stand kunnen komen vanuit de samenwerking met de actieve lokale netwerken, en hoe zo een door de wijk gedragen transitie-pad naar 2030 en verder te ontwerpen en implementeren.

^{Naar een LEAP}

^{IABR–Atelier Rotterdam © Ooze}

Met LEAP, dat wordt onderzocht en ontwikkeld door het Rotterdamse OOZE Architects and Urbanists, duikt het IABR–Atelier Rotterdam diep in Bospolder-Tussendijken om te (kunnen) verkennen hoe de energietransitie als hefboom kan dienen voor een bredere kwaliteitssprong waarbij concreet invulling wordt gegeven aan het realiseren van de Sustainable Development Goals op het schaalniveau van de wijk.

CASUS 1: OBS DAKPARKSCHOOL EN BINNEN GEBIED
De eerste casus voor het LEAP, een onderzoek naar een integrale verduurzaming van de OBS Dakparkschool en het binnen gebied dat de school deelt met het Centrum voor Cultuur en Participatie (CCPR) en de Stichting Rijnmond Multicultureel Centrum (RMC), ligt inmiddels op tafel en kan onderaan deze pagina worden gedownload.

Zo wordt BoTu ook een test site die nieuwe inzichten en een andere aanpak kan opleveren voor het realiseren van de energietransitie in andere wijken in Rotterdam en daarbuiten. Deze rol van BoTu als sociaal-ruimtelijk-energetisch laboratorium zal natuurlijk worden belicht tijdens DOWN TO EARTH.

Het IABR–Atelier Rotterdam: Energietransitie is een samenwerking op basis van gedeeld opdrachtgeverschap van de IABR en de gemeente Rotterdam (Stadsontwikkeling en Resilient Rotterdam).

In de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken, meestal kortweg BoTu genoemd, wordt sinds 2018 gewerkt aan de Energiewijk BoTu. De IABR ontwikkelt er samen met de Gemeente Rotterdam, Delfshaven Coöperatie, woningcorporatie Havensteder en een groeiend aantal lokale partners een strategie waarbij de onvermijdelijke energietransitie wordt ingezet ten behoeve van de behoeve van de bewoners: hoe kan er in de wijk werkelijke sociaal-maatschappelijke meerwaarde worden gegenereerd?

Werksessie in Bospolder-Tussendijken

^{foto: Frank Hanswijk}

Eerst overleven
In Bospolder-Tussendijken zijn veel mensen niet bezig met de energietransitie, maar met overleven. Niet de energietransitie – hoe belangrijk die ook is, maar een goede opleiding, werk, een fatsoenlijk inkomen, een goede gezondheid en een schone en veilige buurt, waar je wilt en kunt blijven wonen, ook als je wat ouder wordt, dat is wat ertoe doet. Dat tekent de uitdaging: kan de ingrijpende energietransitie de mensen in BoTu ook helpen om hún doelen te verwezenlijken? Kan de energietransitie een hefboom zijn voor een veerkrachtig BoTu, voor een veilige, schone, solidaire buurt met kansen voor iedereen, met bewoners die in staat zijn met de extern veroorzaakte schokken van de transitie om te gaan?

Bospolder-Tussendijken

^{foto: Frank Hanswijk}

Lokale energie in BoTu
Hoe kwetsbaar BoTu ook is, vrijwel geen andere wijk in Rotterdam kent zoveel eigen initiatief: nieuwe vormen van lokale democratie, talloze jonge ondernemers in maker spaces, allerlei coöperatieve verbanden die weten hoe slimme samenwerkingen aan te gaan met meer gevestigde instituties. Daarmee lijkt BoTu vruchtbare grond voor het ontwikkelen een handelingsperspectief waarmee de wijk zelf handen en voeten kan helpen geven aan de energietransitie en daar later de vruchten van kan plukken.

In Bospolder-Tussendijken werkt IABR–Atelier Rotterdam samen met een groeiende alliantie van partijen: Delfshaven Coöperatie, gemeente Rotterdam (met: Stadsontwikkeling, Maatschappelijke Ontwikkeling, Resilient Rotterdam, Stadsmarinier), Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Havensteder, ERA Contour, Rebel, Stichting BOOR & de Dakparkschool, De Speeldernis, Rotterdamse Academie van Bouwkunst, Veldacademie en anderen.

Tijdens de eerste editie van de IABR–2018+2020–THE MISSING LINK is met workshops in de wijk waarin concrete cases werden verkend en met een programma dat inzette op bewustwording en activering, toegewerkt naar handelingsperspectief voor de bewoners van BoTu.
Het kwam vervolgens goed uit dat, direct na IABR–2018, het nieuwe college van B&W van Rotterdam BoTu aanwees als een van de eerste wijken in de stad die van het aardgas af moeten in een proces dat wordt ingebed in een integrale duurzame gebiedsaanpak. Dat betekent urgentie én, heel belangrijk, dat er ook heel concreet zicht is gekomen op implementatie.
En daar kwam nog eens bij dat burgemeester Aboutaleb aan de wijk en aan iedereen die aan de toekomst ervan wil bijdragen, heeft gevraagd om met plannen te komen voor hoe BoTu in de komende tien jaar sociaaleconomisch op het gemiddelde niveau van Rotterdam gebracht kan worden.

Lancering Veerkrachtig BoTu 2028

^{foto: Arnoud Molenaar}

Door een brede coalitie, waaronder de IABR, is vervolgens gewerkt aan het programma Veerkrachtig BoTu 2028en in het spoor daarvan aan een open oproep, die beiden werden gelanceerd op 9 april, 2019.
Kortom, er is stad-breed een stevige dynamiek ontstaan als het gaat om het koppelen van de energietransitie aan urgente sociaal-maatschappelijke opgaven in Bospolder-Tussendijken.

Op naar 2020
Op weg naar de biennale van 2020 werken de IABR en haar partners samen met partijen en bewoners in BoTu aan projecten die op implementatie zijn gericht, en waar het maar kan op zo’n manier dat de capaciteit in de wijk om zelf aan de slag te gaan met de energietransitie toeneemt. Want wanneer na 2020 de schop in de grond gaat, moet BoTu zich de energietransitie ook toe kunnen eigenen. De energietransitie gebruiken als een hefboom voor meer sociale gelijkheid lukt alleen maar als zo’n alternatieve aanpak vertrekt vanuit de logica en behoeften van de bewoners van de wijk zelf en daarom breed omarmd kan worden. Alleen dan wordt de energietransitie daadwerkelijk een inclusief stadsproject dat uit is op het maximaliseren van sociaal-maatschappelijke meerwaarde.

Voorbeeld: Resilient School De Dakparkschool
Het College van Bestuur van Stichting BOOR wil van de Dakparkschool (voorheen basisschool De Boog) de eerste Resilient School van BoTu maken. Het is een voorbeeld van hoe de energietransitie in de wijk concreet wordt opgepakt, in dit geval als een kans om het binnenklimaat in de school te verbeteren en een klimaatbestending schoolplein te ontwerpen. Het dak wordt een collectief zonnedak waarop wijkbewoners samen energie kunnen opwekken. En last but not least, het hele proces wordt aangegrepen om de leerlingen klimaatbewuster te maken, resilience wordt geïntegreerd in het lesprogramma.
De Resilient School is een van de ‘eerste generatie’–projecten die de komende jaren samen moeten gaan optellen tot Energiewijk Bospolder-Tussendijken. Een strategie die ervoor moet zorgen dat de energietransitie niet alleen concreet gestalte krijgt, maar waarbij dat zó gebeurt dat de transitie meerwaarde oplevert in de wijk, voor alle bewoners – cruciaal voor draagkracht in deze kwetsbare wijk.

Zo komt alles in BoTu samen: de maatschappelijke uitdagingen en de klimaatdoelstellingen, de mondiale opgave en de concrete opgaven in de wijk, het langetermijnperspectief en de implementatie van concrete projecten in het hier en nu. Samen moeten ze gaan optellen naar een van de eerste Rotterdamse energiewijken.

In Bospolder-Tussendijken werkt IABR–Atelier Rotterdam samen met een groeiende alliantie van partijen: Delfshaven Coöperatie, gemeente Rotterdam (met: Stadsontwikkeling, Maatschappelijke Ontwikkeling, Resilient Rotterdam, Stadsmarinier), Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Havensteder, ERA Contour, Rebel, Stichting BOOR & de Dakparkschool, De Speeldernis, Rotterdamse Academie van Bouwkunst, Veldacademie en anderen.