Test Site Rotterdam en Luchtsingel

^{foto: Ossip van Duivenbode}

Test Site Rotterdam, een project dat is geïnitieerd door ZUS in samenwerking met de IABR en zich concentreert op het Rotterdam Central District, met name het gebied rond het Schieblock, wil één van de aanjagers zijn van de verdere ontwikkeling van dit centrale deel van de stad.

leegstand
In Rotterdam staat net als in de rest van Nederland een groot aantal vierkante meters kantoorruimte leeg. Maar in tegenstelling tot in andere steden bevindt deze leegstand zich vooral in het centrum van de stad. In het gebied tussen Centraal Station, Weena en Pompenburg, oftewel Rotterdam Central District, bevindt zich ruim 100.000 m² ongebruikte ruimte. Dat is de oppervlakte van zo’n 1200 woningen.

Test Site Rotterdam

De leegstand leidt tot minder levendigheid, minder winkels, minder mensen, minder sfeer, minder lokale economie, minder ontmoetingen: kortom alles wat een stad tot stad maakt. Tegelijkertijd is er in Rotterdam dringende behoefte aan kleinere woon- en werkeenheden en verdichting van het bouwprogramma. ZUS, de IABR en steeds meer andere partners, allemaal stakeholders in dit gebied, hebben de uitdaging aangenomen en willen het stadsdeel zodanig helpen transformeren dat het weer een levendig onderdeel van de stad wordt.
In de huidige markteconomie is het duidelijk dat dit niet zomaar zal gebeuren, of via de beproefde methoden, want die hebben de crisis mede veroorzaakt. Op de Test Site Rotterdam wordt daarom geëxperimenteerd met strategieën om het hart van de stad te ontwikkelen middels alternatieve vormen van financiering en planning, en met nieuwe ontwerp benaderingen.
Pilot projects zijn onder andere de DakAkker, de Biergarten, Park Pompenburg en de Luchtsingel, een crowdfunded voetgangersverbinding van CS naar de Hofbogen, dwars door het Central District.
Met het winnen van het Rotterdamse Stadsinitiatief kwam de Luchtsingel werkelijk van de grond. In maart 2012 werd met de bouw gestart, in 2014 moet de Luchtsingel klaar zijn.

DakAkker, Test Site Rotterdam

^{foto: Ossip van Duivenbode}

Credits
local curator: ZUS – Elma van Boxel en Kristian Koreman (Curator Team 5^e IABR: Making City)
Partners waren de stakeholders in het gebied, met name Vereniging Rotterdam Central District, LSI project investment, Gemeente Rotterdam Bureau Binnenstad en Stadsontwikkeling, Rotterdam Climate Initiative, Hofbogen Project Office en Rotterdams Milieucentrum, en culturele instellingen als Motel Mozaïque en Rotterdam Festivals. Daarnaast waren de Technische Universiteit Delft, de Erasmus Universiteit, de Willem de Kooning Academie en de University of Michigan, samen met het ontwerp bureau N H D M actief betrokken bij het onderzoek.

De IABR Test Site Rotterdam is mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie en Stichting DOEN.

Paraisópolis, São Paulo

^{© George Brugmans}

De IABR startte haar samenwerking met de stad São Paulo in 2008. Het was het begin van een langdurige alliantie tussen George Brugmans, directeur van de Rotterdamse biennale, en Elisabete França, directeur van het Secretariá Municipal de Habitação van São Paulo (SEHAB), de Dienst Sociale Woningbouw van deze megalopolis, de grootste stad van het zuidelijk halfrond en hoofdstad en economisch hart van een van de meest succesvolle 'emerging economies' van de wereld, Brazilië.

De locatie voor de eerste samenwerking was Paraisópolis, met haar ruim 70.000 bewoners een van de grootste favelas in São Paulo en letterlijk ingeklemd tussen upscale appartementscomplexen.

Paraisópolis, São Paulo

^{foto: Tuco Vieira}

Het onderzoeksteam onder leiding van IABR Curator Kees Christiaanse, Maria Teresa Diniz (SEHAB) en Rainer Hehl (ETH Zürich) sprak met de bewoners, deed ontwerpend onderzoek en ontwikkelde plannen in workshops in Rotterdam en São Paulo en aan de ETH in Zürich; plannen die publiekelijk werden bediscussieerd, die op de Rotterdamse biennale werden getoond, die in april en mei 2010 in São Paulo werden tentoongesteld en daarna in Rio de Janeiro, Recife, Londen, Milaan en Berlijn, en die vervolgens ook gerealiseerd werden.

Het resultaat was een daadwerkelijke verbetering van de leefomgeving van ruim 70.000 mensen, met name van hun toegangsmogelijkheden tot de stad, haar voorzieningen en de formele economie. Maar ook de werkmethoden van SEHAB zelf veranderden als gevolg van de samenwerking.
Maria Teresa Diniz, projectleider Paraisópolis van SEHAB verwoordde het zo: "De samenwerking met de IABR bleek veel intensiever en productiever dan alleen het uitwisselen van ideeën. We bespraken de rol van architecten en stedenbouwkundigen, hoe hun werk zou kunnen bijdragen aan een beter leven in de stad, aan een Open City, een veel breder perspectief dus. In het begin kenden we het werkmodel van de IABR helemaal niet: een test site waar het werk al in uitvoering is? Hoe kun je nu een ontwerp bespreken dat zich in zo’n vergevorderd stadium bevindt? Maar toen Paraisópolis in een laboratorium voor de Open City veranderde, bleek het uiterst vruchtbaar onze werkwijze te bespreken met deskundigen uit andere delen van de wereld. Onze methoden werden bevraagd en daardoor moesten we ze opnieuw overdenken en aanpassen."

Atelier São Paulo: de opgave in Cabuçu de Cima
Al terwijl de projecten die de IABR en SEHAB in het kader van de 4^e IABR: Open City ontwikkelden voor de favela Paraisópolis van tekentafel naar tentoonstelling gingen, besloten de twee partijen de samenwerking voort te zetten. Het belangrijkste doel daarbij was, in de woorden van Elisabete França, de directeur van SEHAB "... om vooral de nadruk te leggen op het belang van verstedelijkingsprojecten voor de zogenaamde informele stad, waarbij die niet als uitzondering gezien moet worden, maar als een gebied dat moet worden geïntegreerd in het totale stedelijke weefsel."
De IABR benoemde architect Fernando de Mello Franco, samen met zijn partners bij MMBB Arquitetos, Marta Moreira en Milton Braga, tot local curator. De Mello’s werk richt zich op de relatie tussen de wijze waarop de vooral op industriële productie gerichte infrastructuur van São Paulo zich de afgelopen eeuw heeft ontwikkeld en welke rol dat heeft gespeeld bij het functioneren van de stad voor haar bewoners, en dat nog doet.
Op initiatief van De Mello werd als Test Site het gebied Cabuçu de Cima gekozen, aan de noordoost kant van São Paulo. Het gebied is emblematisch in de zin dat het veel karakteristieke stedelijke problemen en uitdagingen in zich verenigt – zoals informele stadsontwikkeling, ernstige waterproblematiek, bedreigde ecologische systemen als de Serra da Cantareira, het grootste binnenstedelijke regenwoud in de wereld, en een gebrekkig mobiliteitsnetwerk – terwijl het op het kruispunt van belangrijke toekomstige ontwikkelingen ligt. De Rodoanel, de nieuwe ringweg, en de strategische ligging nabij het internationale vliegveld Guarhulos maken dat Cabuçu de komende decennia nog veel meer dan nu hét belangrijke distributiecentrum voor de noordoost kant van São Paulo zal worden, en dat is de kant die deze economische grootmacht verbindt met twee andere belangrijke spelers, Rio de Janeiro en Belo Horizonte.
Hoe de bedreigingen, de problemen, de belangen van de bewoners en de sociaal-economische kansen samen te brengen in één integrale strategie? Hoe daarbij uit te gaan van de kracht van het bestaande? Dat waren en zijn de opgaven in Cabuçu de Cima.
Het atelier verkende daarom, in de woorden van De Mello, "... manieren om economische groeiprocessen, de druk op het ecologische systeem en de wensen van de bevolking met elkaar in overeenstemming te brengen en dat is precies wat deze metropool, die zich op een kritiek punt in haar transformatie bevindt, op de agenda moet zetten. Het is hoog tijd dat São Paulo gaat nadenken over een andere manier van stad maken.

Cabuçu de Cima, São Paulo

^{© George Brugmans}

De Test Site São Paulo was een gezamenlijk project van IABR en SEHAB São Paulo, stond onder leiding van George Brugmans en Elisabete França, en is mede tot stand gekomen dankzij een financiële bijdrage van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu die het mogelijk maakte dat het Nederlands ontwerp bureau .FABRIC zich later tijdelijk aansloot bij het Atelier. Het ontwikkelde een ruimtelijke strategie voor Cabuçu de Cima met als doel de fragiele economie te versterken - klik hier om de video The City and The Forest te zien.

Istanbul

^{foto: George Brugmans}

Het moet wel de unieke ligging van de stad zijn, haar spreidstand over de Bosporus waarmee ze niet alleen twee continenten verbindt maar ook het knooppunt is van continenten en beschavingen, godsdiensten en geschiedenissen, handelsroutes en kennistrajecten, meningen en culturen. Byzantium, Constantinopel of Istanbul, het geopolitieke belang van de stad staat al twee millennia buiten kijf.
Maar haar fortuin was altijd wisselend en toen Atatürk in 1923 de hoofdstad van het nieuwe seculiere Turkije naar Ankara verplaatste, leek het er op dat de stad weg zou kwijnen in haar eigen nostalgie.
De laatste halve eeuw echter is Istanbul bezig met een formidabele come back. Wat begon als een demografische explosie – de stad groeide in vijftig jaar van ongeveer een half naar bijna 14 miljoen inwoners– resulteerde in een economische krachtpatser en een belangrijke politieke én culturele speler, in het Midden-Oosten maar ook steeds meer in de wereld. Nu staat Istanbul opnieuw op een kruispunt, en is het, soms zelfs letterlijk, het slagveld voor opvattingen over de toekomst van Turkije.

Istanbul op tweesprong

^{foto: George Brugmans}

REFUGE
De IABR begon haar activiteiten in Istanbul in 2008, met één van de zes grote onderzoeksprojecten die in het kader van de 4^e IABR werden opgezet als onderdeel van de hoofdtenstelling Open City: Designing Coexistence.
Refuge wilde aandacht voor hoe migratie, of mensen nu naar de stad trekken vanwege honger, armoede of oorlog, stedelijke enclaves produceert, van dure gated communities tot overbevolkte sloppenwijken, die een bedreiging zijn voor de samenhang van het stedelijk weefsel, voor het ideaal van de open city.
Na de 4^e IABR, in de lente van 2010, werd Refuge opnieuw vormgegeven en tentoongesteld in Istanbul, in DEPO.

verstedelijking versus ecologie
Onderdeel van Refuge was een in 2009 en 2010 door de IABR georganiseerd kennisuitwisselingstraject tussen ontwerpers, academici en bestuurders uit Rotterdam, Amsterdam en Istanbul. Eén van de deelnemers was een delegatie die Istanbuls deelgemeente Arnavutköy vertegenwoordigde. Gelegen aan de noordkant van het Europese deel van de metropool grenst het aan de Zwarte Zee. Dit nog zeer groene gebied herbergt voor de stad onmisbare waterreservoirs en belangrijke landbouwgronden die onder aanhoudende en grote druk staan vanwege de voortrazende verstedelijking.
Het was onmiddellijk duidelijk dat Arnavutköy exemplarisch is voor de enorme uitdagingen waarvoor Istanbul, en met haar veel andere grote stadslandschappen in de wereld, staat. De vraag is hoe de ecologische, economische en demografische agenda’s, die elkaar vaak zo in de weg zitten, slim aan elkaar te koppelen zijn ten bate van een duurzame toekomst van de stad?

Sariyer, Istanbul

^{foto: George Brugmans}

Toen later, in 2012, duidelijk werd dat de centrale autoriteiten in Ankara Arnavutköy als het gebied zagen waar ze hun plannen voor een reusachtig nieuw vliegveld, een nieuwe snelweg en een heel nieuw kanaal dat de Zwarte Zee met de Zee van Marmara moet verbinden, in konden parachuteren, werd die eerste indruk bevestigd. Als Istanbul op een kruispunt van belangrijke beslissingen over haar toekomst staat, dan is Arnavutköy een van de plekken waar de strijd wordt uitgevochten.

Positie IN nemen
In 2010 vroeg de IABR Asu Aksoy, assistent hoogleraar aan Istanbul Bilgi University, toe te treden tot het Curator Team van de 5^e IABR, als local curator van de IABR Test Site Istanbul.
Met deze beslissing markeerde de IABR haar intentie een actieve rol te spelen in het debat over en bij het maken van stad in Istanbul. De eerste actie op de Test Site was het gezamenlijk met de gemeente Arnavutköy opzetten van het Atelier Istanbul.